| Interviewee Stella Simomokiou Interviewer Anna Nomikou Date interview: 2016 April 21 Language Greek Extent 1 digital file : MPEG-4. Credit Line United States Holocaust Memorial Museum Collection, courtesy of the Jeff and Toby Herr Foundation: Από τι έρχομαι, παιδί μου... Α, εντάξει. ...και το ξαναγλύνω στο ξεκίνημα. Τα, όχι ρε φίλε. Δύο. Θέσιμε. Αυτή η νεφιτή, τρία παιδόνια νοσοδογία τώρα. Έκανε και το αρχικλειμό στην κολλήνηση. Γιατί τώρα είναι προπονήτρια. Καλησπέρα σας. Καλησπέρα. Θέλω να σας ευχαριστήσω πολύ που δεχτείτε να μας συναντήσετε άλλη μια χορά σήμερα. Να μου πείτε το όνομά σας. Στέλλα Σιμομόκιου. Και πότε γεννηθήκατε? Το 1932. 31, όχι, πρώτη πρώτου. Την ώρα που άλλαζε η χρονιά γεννήθηκα. Πού γεννηθήκατε? Στη Θεσσαλονίκη. Να σας πω ότι έχω εδώ μαζί μου τις σημειώσεις από την προηγούμενη συνάντηση. Ναι. Οπότε αν κάτι χρειαστεί να θυμηθούμε, θέλουμε να τους κοιτάξουμε. Ναι, ναι, ναι. Θα μου πείτε λίγο πρώτα για την οικογένειά σας. Ποιοι ήσασταν όταν ήσασταν μικροί. Στην οικογένεια. Ποιοι ήμασταν σαν οικογένεια. Οι γονείς μου, η μεγάλη μου αδερφή, ο αδερφός μου και εγώ. Τους γονείς σας πώς τους λέγανε. Τη μαμά μου Παρασκευή και τον πατέρα μου Ιωάννη. Παπαχριστοδούλου. Και τα αδέλφια σας. Ελισάβετη μεγάλη βέτα και Νικόλαος ο αδερφός μου. Ο πατέρας σας τι δουλειά έκανε. Ο μπαμπάς μου είχε μηχανουργείο με μεγάλης ενδέλειας. Και ήταν και πρόεδρος μηχανουργών και μεταλλουργών Βορειο-Ελλάδος. Η μητέρα σας εργάζονταν. Όχι. Και που μένατε στη Θεσσαλονίκη σε ποια περιοχή. Πάνω από την αρχή της Αγίου Δημητρίου πάνω στην Απολονιάδος. Αυτός ήταν ο δρόμος. Ναι ναι ναι. Και εκεί μεγαλώσατε. Εκεί ναι. Η γειτονιά σας πως ήτανε. Η γειτονιά μας ήτανε όλα τα σπίτια εκτός ορισμένων ήτανε από πρόσφυγες του 22 από τη Μικρά Ασία. Και ορισμένοι πούλησαν τα οικοπαιδά τους και ένας από αυτούς που αγόρασε ήταν και ο μπαμπάς μου. Ήμασταν 4-5 οικογένειες που ήμασταν ντόπιοι. Οι άλλοι ήτανε οι πρόσφυγες από το 22 που τους παρεχώρησε το κράτος τα οικοπαιδά και ήταν οικισμός των Μικρασιατών. Προσφυγικών. Ελλήνων βέβαια. Ναι. Είχατε στη γειτονιά σας Εβραίους. Στη δική μας ακριβώς εκεί που ήμασταν όχι. Αλλά από την οδό Λαγκαδά. Γιατί κατεβαίνοντας από το σπίτι μας αριστερά, μάλλον ανεβαίνοντας αριστερά, την οδό Λαγκαδά κυρίως, η αριστερή πλευρά ήτανε Εβραίοι. Κατεκούνταν από Εβραίους, μόνο Εβραίους. Επαφές δεν είχαμε με εκείνους. Η μαμά μου είχε μία φίλη η οποία έμενε εδώ στην Κάλβου. Παράλληλα με τη δική μας. Και από εκεί είχα ορισμένες πληροφορίες για τους Εβραίους. Όταν βέβαια ξεκίνησε αυτή η ιστορία να τους μαζεύουν για να τους πάνε στη Γερμανία. Τη φίλη της μαμά σας, πώς τη λένε, να θυμάστε? Όχι. Τι θυμάστε για αυτήν, πώς ήταν η σχέση με τη μαμά σας που είχε. Είχε καλές σχέσεις. Απόδειξε ότι όταν τους είπανε ότι πρέπει να φύγουν, φώναξε τη μαμά μου να πάει να τη δει για τελευταία φορά και πήγε και ήθελε να της δώσει ορισμένα κοιμήλια, οικογενειακά ενθυμία, τόσο σαν τα βρύ όταν γυρίσει. Και έδωσε και το παιδί της, ήταν στην εφηβεία του. Και ήρθαν μαζί με τη μαμά μου στο σπίτι να ρωτήσει τον μπαμπά μου. Ο μπαμπάς μου δεν δέχτηκε πουδενή για το λόγο ότι εμείς δεν ξέρουμε αν θα ζήσουμε. Όπως ήταν τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Και δεν θελήσαμε, αλλά υποφυλήθηκαν πολλοί άλλοι. Θα επιστρέψουμε σε αυτό. Θυμάστε όμως πριν τον πόλεμο να τη βλέπετε αυτήν την γυναίκα με τη μαμά σας. Όχι, τη μαμά μου πληγήνε. Ξέρετε τι έκανε, αν βούλευε αυτή η γυναίκα. Δεν ξέρω τίποτε τίποτε, ούτε το όνομά της. Η αδερφή μου αυτά τα ήξερα καλύτερα. Οπότε εσείς δεν την είχατε γνωρίσει. Όχι, όχι. Άλλους που είχατε γνωρίσει θυμάστε πριν τον πόλεμο, Εβραίους ή είχατε έξεπα. Εβραίους άλλον ένα, ήταν ένας έμπορος, εκείνον τον θυμάμαι. Μεντέζης λεγότανε, που από εκεί ψώνιζε η μαμά μου, ηφάσματα. Και εκείνος ξέροντας ότι είναι εθικό στοιχείο και ο πατέρας μου και η μαμά μου, θέλησαν να μας φέρουνε ηφάσματα, γιατί είχαμε και χώρο, να τα βάλουμε εκεί, να τα βρει όταν θα γυρίσει. Δεν τα δέχτηκαν οι δικοί μου πάλι. Γιατί λίγο πολύ αυτοί που ήταν εγώ με παιδί, έξω από όλη αυτή την ιστορία, ξέραν ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν πρόκειται να γυρίσουν. Και τα πήγανε πιο πάνω από εμάς σε ένα σπίτι, τα οποία μπορέμματα στο τέλος θα μείναν σε αυτούς, γιατί δεν γύρισε ο κ. Μεντέζ. Θυμάστε να πηγαίνετε σε άλλα καταστήματα Εβραίων. Όχι, εγώ ήμουν μικρή και πιο πολύ με την αδερφή μου πήγε η μαμά μου. Επειδή ήταν μεγαλύτερη εκείνη, εκείνη πήγαινε. Αλλά είχανε καταστήματα, το εμπόριο το κρατούσαν οι Εβραίοι στη Σαλονίκη. Μου είπατε ότι υπήρχε εκεί, κοντά σας, σχετικά με μια γειτονιά που ήτανε Εβραϊκή. Ναι, αυτή που σας λέω. Υπήρχανε και άλλες γειτονιές τέτοιες. Εδώ κοντά μας όχι. Εδώ είχε άλλη μία από τι ξέρω στην Κάλβου και μέσα στη Θεσσαλονίκη. Αλλού δεν ξέρω. Αλλά στην Κάλβου και από τον Βαρδάρη στην Οδό Λαγκαδά αριστερά, όλη εκείνη η περιοχή ήτανε των Εβραίων. Σε αυτές τις γειτονιές είχατε κάποιο λόγο ποτέ να πάτε με τη μαμά σας ή με τον παπά σας. Όχι, από εκεί δεν είχαμε καμία επαφή. Οι σχέσεις της μαμάς μου με τη φίλη της ήτανε μόνο οι δυο τους. Πήγαινε η μαμά μου και είχαν επαφή. Από εκεί και πέρα δεν είχε έτσι φίλους να κάνουν παρέα κτλ. Ο αδερφός σας είχε φίλους Εβραίους, θυμάστε να έρχεται κάποιος στη σπίτι σας. Δεν θυμάμαι, δεν θυμάμαι. Σχολείο πού πήγατε κυρία Στέλλα? Δημοτικό πήγα εκεί στη γειτονιά μας επάνω, στην Καληθέα. Το δημοτικό εκεί το έβγαλα. Και μετά γυμνάσιο στις Καλλόγρειες, εδώ στις αδελφές του Ελέος, στην Καθολικών Ιφράγκων. Στο δημοτικό θυμάστε μήπως είχατε κάποιον συμμαθητή Εβραίου? Όχι, όχι γιατί ήταν εκεί μικρασιάτες. Γενικά όπως θυμάστε, από ό,τι θυμάστε, οι σχέσεις ανάμεσα στους χριστιανούς και στους Εβραίους στη Θεσσαλονίκη, πώς ήτανε, πώς θα τις χαρακτηρίσεις. Ήτανε καλή από ό,τι άκουγα από τη μαμά μου και έβλεπα και κάποια στιγμή, αλλά αυτό ήταν μετά τον πόλεμο, όταν ήμουν μαθήτρια, γιατί οι Εβραίοι ήταν άνθρωποι που θέλανε να μάθουνε γλώσσα, να μάθουνε ιδέα, πολλά κορίτσια ερχότανε να μάθουνε γαλλικά, μόνο γαλλικά, στο σχολείο μας. Αυτό πότε λέτε ρε? Αυτό είναι μετά το αυτό, μετά. Πάντως ήτανε μια κατάσταση που ήταν όλος ο κόσμος, δηλαδή και οι Έλληνες ήταν πικραμένοι, γιατί υπήρχαν πολύ καλές σχέσεις των Ελλήνων με των Εβραίων. Εκεί όταν έχεις καλές σχέσεις και βλέπεις από ανθρωπισμό και μόνο, πονάς. Φανταστείτε τώρα να είναι και άνθρωποι δικείς σου που τους κάνεις παρέα και τα λοιπά. Είχατε ακούσει ποτέ από κάποιων φήμες να κυκλοφορούν για τους Εβραίους, να τους χαρακτηρίζουν με κάποιο τρόπο εχριστιανοί ή να υπάρχουν φήμες, θυμάστε κάτι? Υπήρχαν, εγώ δεν έχω ακούσει βέβαια, αλλά υπήρχαν ορισμένοι που τους θεωρούσαν υποδιέστερους. Πώς το ξέρετε άμα δεν έχετε ακούσει κάτι? Από τη γενική ατμόσφαιρα που υπήρχε και συζητώντας οι μεγάλοι σου σπίτι, ήξερα ότι υπάρχουν και τέτοιοι άνθρωποι που πράγματι γινότανε. Είχατε ακούσει δηλαδή τους γονείς σας να συζητάνε κάτι? Που είχαν ακούσει και αυτοί, ότι ορισμένους δεν τους θέρονται καλά. Αλλά στην πλειονότητα ήτανε αγαπημένοι οι Έλληνες με τους Εβραίους. Μας έχουν πει σε αρκετές συνεντεύχες που έχουμε κάνει ότι κυκλοφορούσε η φήμη ότι λέγανε στα παιδιά τους οι χριστιανοί να μην πηγαίνουν στις γειτονές των Εβραίων το Πάσχα. Όχι αυτό δεν το έχω ακούσει. Γιατί θα τους βάλουν στα μπαρέλια με τα βελόνια. Αυτό, μπαρέλια με βελόνια όχι και ούτε για το Πάσχα, αυτά εγώ δεν τα έχω ακούσει. Αλλά εάν έκανε κάποιο παιδί καμία ταξία και υπήρχε, οι μάνες λέγανε ότι θα σε δώσω στον Εβραίο, ναι. Το έχατε ακούσει εσάς, σας το έχει πει ποτέ κανείς. Εκείνο όχι ποτέ, εμένα όχι, αλλά άλλα παιδιά το έχω ακούσει. Από φίλες σας ας πούμε και συμμαφίτριέ σας. Από άλλα παιδιά και στη γειτονιά ακόμη και οι μητέρες που ήταν εκεί στη δική μας γειτονιά, το λέγανε αυτό. Και θυμάστε τα παιδιά αυτά να φοβούνται. Όχι δεν θυμάμαι τέτοια τομέρα, αλλά θυμάμαι ότι αυτό το λέγανε. Κάτι άλλο αντίστοιχο θυμάστε, σας έρχεται κάτι στο νου. Σχετικά με τα παιδιά. Όχι, αν θα τα ακούσει κάποιον άλλο χαρακτηρισμό, να τους λένε κάπως, κάποιοι μας έχουν πει ότι κάποιοι τους λέγανε τσιγκούνιδες ή φυλάργυρους. Έχετε ακούσει κάτι τέτοιο. Εγώ όχι. Εκείνο που ήξερα και το ήξερα από τη νομά μου, ότι, σας το είχα πει την προηγούμενη φορά, ότι οι Εβραίοι είχανε σαν έθιμο, σαν υποχρέωση για τα κορίτσια τους όταν παντρεύονταν, ακόμη και αυτοί που ήταν με το καροτσάκι που κάνανε πουλό σαν λεμόνιο για οτιδήποτε, απαραίτητος είχανε ένα ποσό για κοσμήματα, δηλαδή πρήκα, δεν ήταν χρήματα, εκτός όσοι είχανε δίναν και τα χρήματα, αλλά τα κοσμήματα ήταν απαραίτητα. Και αυτά όλα βέβαια, πολλά, και σας είχα πει πάλι, για μία γνωστή μας οικογένεια που στην ίδια οικοδομή μένανε και οι Εβραίοι, τους είχαν αφήσει όλα τα κοσμήματα και ορισμένα τα βραχιόλια ήταν και χαρακτηριστικά, ήταν ένα χοντρό σκηνί από χρυσό φτιαγμένο, αυτά ήταν Εβραίοι τα βραχιόλια. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος πού σας βρήκε, ποια είναι η πρώτη σας ανάμνηση του πολέμου. Η μου ανάμνηση ήταν ότι πήγαινα στο δημοτικό, όχι, πήγαινα στο δημοτικό, τα αδέρφια μου και οι ξαδέρφοι μου μένανε και αυτοί μαζί μας, πήγαινα στο σχολείο και ήθελα να πάω κι εγώ. Οικιακά δεν μπορούσαν να με πάρουν, αλλά επειδή ήταν γνωστή με πήραν οι δάσκαλοι από τους γονείς μου και ήμουν στο σχολείο και ήρθαν και με πήραν αλόφρονες οι γονείς μου και είχε γίνει μια μεγάλη φασαρία, οι γονείς να έρχονται να παίρνουν τα παιδιά, ο κόσμος να τρέχει, ήταν μια κατάσταση τραγική. Και μετά τι έγινε? Μετά ο τρόμος υπήρχε, από την οικογένειά μας είχε φύγει ένας ξάδρεφός μου που μέναμε μαζί στο μέτωπο και περιμέναμε τους βομβαρδισμούς. Δευτέρα πρωί μάθαμε, η αξιμερώματα υπόθηκε το όχι, δευτέρα πρωί μάθαμε και την Παρασκευή ήταν ο πρώτος βομβαρδισμός από τους Ιταλούς. Το θυμάστε? Ναι αυτό το θυμάμαι. Θέλετε να μου πείτε το πώς έγινε. Εσείς τι θυμάστε από εκείνο το βομβαρδισμό. Κοιτάξτε φόβο και ειδικά όταν είσαι παιδί και βλέπεις τους μεγάλους να φοβούνται για σένα είναι ακόμη χειρότερα. Αυτό κράτησε ακριβώς δεν θυμάμαι πόσο πάντως ένα βράδυ γιατί η βομβαρδισμή ήταν συνεχής από εκεί και πέρα. Και ένα βράδυ ο μπαμπάς μου ναύλωσε ένα αυτοκίνητο και βγαίνοντας από το Δερβένι, ήταν το αυτοκίνητο και από εδώ μέχρι το Δερβένι με τα πόδια νύχτα πήγαμε και από εκεί μας πήγανε σε ένα χωριουδάκι εκεί στην Προσωρινά και μετά φύγαμε στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής. Εκεί μείναμε μέχρι που δεν ήταν και πολύς ο χρόνος που χτύπησαν οι Γερμανοί την Ελλάδα και ήρθε ο μπαμπάς μου ήταν εδώ γιατί υπηρετούσε στην Αεράμηνα και ήρθε ο μπαμπάς μου στη Γαλάτιστα και είπε να ετοιμαστείτε μαζί με άλλον ένα αξιωματικό της Αεράμηνας οι δυο οικογένειες να βλώσουν πλοίο και από τη Χαλκιδική να φύγουμε για την Αθήνα. Νομίζοντας ότι εκεί θα είναι καλύτερα η μαμά μου δεν δέχτηκε γιατί ο μπαμπάς μου είπε εγώ δεν μπορώ να έρθω εγώ πρέπει να μείνω στη Θεσσαλονίκη. Οπότε λέω μπαμπά μου η μαμά μου όπου είσαι εσύ εκεί θα μείνουμε όλοι μας. Και για καλή μας τύχη γομβαρδίστηκε το καράβι που οι οικογένειες που είχανε μεταξύ αυτόν ήμασταν και εμείς για να πάμε και γομβαρδίστηκε και είχε άσκημες συνέπειες. Ποιο πλοίο ήταν αυτό θυμάστε? Κοιτάξτε δεν ήτανε κανένα μεγάλο πλοίο όχι δεν θυμάμαι ονόματα και τέτοιοι όχι. Αλλά ήταν ένα καράβι από αυτά που προφανώς δεν θα ήτανε κανένα μεγάλο πλοίο. Και πως μάθατε εσείς ότι γομβαρδίστηκε. Δεν ξέρω εγώ το έμαθα όταν συζητήθηκε στην οικογένεια. Να ρωτήσω πριν που μου λέγατε για τους γομβαρδισμούς όσο ήσασταν ακόμη στη Θεσσαλονίκη. Τι κάνατε για να προφυλαχτείτε που πηγαίνατε. Είχαμε κάτω ένα το σπίτι μας ήτανε διόροφο το κάτω δεν ήταν τελειωμένο μπαίναμε πάνω και είχαμε είχε πάρει ήδη ο μπαμπάς μου τις πρώτες ύλες που χρειαζότανε για να χτιστεί το επάνω διαμέρισμα. Κατεβαίναμε κάτω στο υπόγειο δεν ήταν υπόγειο δύο σκαλάκια κατέβαινες και εκεί καθόμασταν εντωμεταξύ στην ευθεία γραμμή ο σταθμός με το σπίτι μας ήτανε κοντά βέβαια για να πας πρέπει να κάνεις ολόκληρο κύκλο αλλά ευθεία από πάνω το αεροπλάδιο θέλοντας να βομβαρδίσουνε το σταθμό μία φορά έπεσε μία βόμβα τρία σπίτια από πάνω από μας από το αέρα από την πίεση δεν ξέρω έτσι λέγανε τουλάχιστον έσβησε η λάμπα γιατί δεν είχαμε ούτε φως κάτω να μη φαίνεται στα παντζούρια χαρτόνια ή κόλες να μη φαίνεται έξω το φως και μετά από αυτό το γεγονός σηκωθήκαμε και φύγαμε. Και πόσο καιρό κάτσατε μου είπατε στη Χαλκιδική μέχρι που μπήκαν οι Γερμανοί στην Θεσσαλονίκη και μετά γυρίσατε εδώ γυρίσαμε εδώ πήγατε στο ίδιο σπίτι που είσατε πριν στο ίδιο και είχαν μπει οι Γερμανοί ήδη Ναι και πέστε μου τι θέλετε θα σας πω θα σας ρωτούσα εκείνες το πρώτο διάστημα με τους Γερμανούς πώς άλλαξε η ζωή σας Άλλαξε πολύ γιατί πρώτα απ'όλα τους Γερμανούς και μόνο που τους έβλεπες και ξέροντας ότι είναι μιλάω πως ένιωθα εγώ σαν παιδί τους φοβόσουμε θα σας πω και κάτι που δεν το αγχωριούνται στους γονείς μου ήμουνα μικρό παιδί και περπατούσα και μέσα μου έλεγα προσευχή από το φόβο μου μετά κάνανε πιτάξη στα σπίτια γύρισαν εκεί γιατί επειδή ήταν και ο συγκυσμός ήταν καλοφιαγμένα σπίτια γιατί δεν ήταν πολλά χρόνια και ήρθαν και στο δικό μας η διαρρύθμιση ήταν έτσι που βόλεψε σε έναν από τους αξιωματικούς ο οποίος ήταν ο στρατοπεδάρχης του Παύου η Μελά είχε κυρία είσοδο με το σαλόνι και ένα δωμάτιο και το υπόλοιπο σπίτι είχε είσοδο υπηρεσίας από πίσω οπότε αυτόν τον βόλεψε κλείνοντας η πόρτα το από εκεί σαλόνι και δωμάτιο ήταν ανεξάρτητα και το κράτησε γι' αυτόν και είπε ούτε ένα μαξιλάδι θα πάρετε από το σαλόνι τίποτε και έτσι έγινε μαζευτήκαμε όλοι μαζί εκεί που μπορούσαμε και πάντα με φόβο το όνομά του το θυμάστε εγώ ξέρω ότι τον λέγαν Χέρτσουχ αλλά νομίζω το Χέρτσουχ είναι αξιωματικός σαν να το βλέπω τώρα ήτανε Χριστούγεννα και τον στείλανε προφανώς από εκεί κέικ και τέτοια που ήταν οι δικοί του τα έθιμά τους εμείς τότε τουλάχιστον η οικογένειά μας δεν κάναμε χρισουγεννιάτικα δέντρα και αυτά δεν είχε τότε αυτός έκανε το δέντρο στο σαλόνι στην τραπεζαρία έβαλε το δέντρο και ήρθε και με πήρε η αγκαλιά και πήγε και μου έδωσε γλυκά και σοκολάτες εγώ βέβαια εκείνος με πήρε αγκαλιά και εγώ έτρεμα ήταν έτσι σκυφάτσα του σαν και στρατοπεδάρχης του Παύλου Μελά και μία φορά ο μπαμπάς μου είχε έναν πατριότη του γιατί ο μπαμπάς μου ήταν από την Νάουσα και από εκεί πιάσανε ορισμένους και τους είχανε στο Παύλου Μελά φεύγοντας ο μπαμπάς μου από το σπίτι για να πάει στο Παύλου Μελά τον βρίσκει στην πόρτα ο αξιωματικός εκείνος πήγαινε κάθε πρωί για έλεγχο και τον ρώτησε πού πας και τώρα κατάλαβε, δεν ξέρω πώς εννοήθηκαν και του είπε ότι πάω στο Παύλου Μελά να δω έναν φύλλο λέει θα πάμε μαζί ο μπαμπάς μου δεν ήθελε καθόλου αλλά αναγκαστικά πήγε και μαζί θα τον βάλανε μέσα και όταν τον ήρθε ο συμπατριότης του του λέει και σένα εδώ για να σε φέρανε όχι λέει ήρθε κατά αυτόν τον τρόπο όπως και το ραδιόφωνο ο αδερφός μου το άνοιγε πότε πότε είχε αυτός το ραδιόφωνο και άκουγε Λονδίνο νομίζω νομίζω γιατί δεν θυμάμαι και μία φορά γύρισε και τον βρήκε να ακούει βέβαια τον μάλλωσε στην εφηβία τον αδερφό μου του είπε δεν θα το ξανακάνεις και μετά έβαζε την ξαδέρφη μου και φύλαγε στην πόρτα για να μαθαίνουμε τα νέα το ραδιόφωνο ποιος το είχε αυτός ο Γερμανός εσείς είχατε ραδιόφωνο δικό σας νομίζω όχι και αν είχαμε δικό μας από εκεί θα ή δεν ξέρω και αν τα μαζεύανε και τα ραδιόφωνα τους δεν το θυμάστε αυτό αν συνέβαινε αυτή τη λεπτομέρεια δεν τη θυμάμαι τι άλλο θυμάστε για αυτόν τον Γερμανό κοιτάξτε εγώ πιστεύω από ότι λέγαν και οι μεγαλύτεροι οι αδερφοί μου, ξαδέρφη μου, η μαμά μου οι προθέσεις του ήταν άλλες γι' αυτό και πήρε το σπίτι αυτό πρώτα απ' όλα ήταν δυο κορίτσια η αδερφή μου και ξαδέρφη μου αλλά όταν κατάλαβε ότι είναι οικογένεια δεμένη και όχι από ότι περίμενε αυτός εντάξει δεν μπορώ να πω ότι πίεσε καταστάσεις αλλά μαζί μας ήταν καλός ήταν μια αξιοπρέπεια φερόνταν και τους γονείς μου αλλά η μαμά μου ήταν οι Ιταλίοι που τους ταλαιπωρούσανε οι Γερμανοί ο κάθε Γερμανός και αυτός είχε δύο υποκόμους τους οποίους τους είχε να τον κάνουν τις δουλειάσεις να τον βάφουν τα παπούτσια και ερχότανε στην κουζίνα στην ταράτσα είχαμε πίσω από την κουζίνα με μεγάλη έκταση ένα μεγάλο μπαλκόνι και είχαμε σχέσεις πολύ φιλικές μετά με τους Ιταλούς και μαζί στα ο ένας ήρθε και μας ζήτησε να τον κρύψουμε αν χρειαστεί αλλά οι Γερμανοί φύγανε ατάκτους και με πολύ βιασύνη και δεν πρόλαβαν να κάνουν τα σχέδιά τους δεν τα πραγματοποιήσαν από τι λέγανε είχανε τη Θεσσαλονίκη την είχανε από όλες τις μεριές να την ανατυνάξουν αλλά φύγαν πάρα πολύ βιαστικά Εσείς τι ξέρατε για το στρατόπεδο Παύλου Μελά Εγώ δεν ξέρω τίποτε το ιδιαίτερο αυτό που σας είπα με το μπαμπά μου εάν κάνανε βία Αν γνωρίζατε τι είναι Το στρατόπεδο ήταν φυλακές Η δουλειά του πατέρα σας επηρεάστηκε καθόλου μετά την έσοδα Ναι βέβαια αυτό ήθελα να πω και το ξέχασα Ο μπαμπάς μου όπως σας είπα και πριν ήταν το μόνο μηχανιουργείο που είχε ένα μηχάνημα μεγάλο που λεγόταν ρεκτιφιέ και πήγανε διότις και σάπο μαζί με έναν διερμηναία για να θέλανε να το επιτάξουν το μαγαζί γιατί τότε και τα μαγαζιά και η κυκλοφορία αυτό το θυμάμαι και εγώ οκτώ η ώρα δεν κυκλοφορούσε κανείς έξω και του είπε ο διερμηναίας ότι θα είναι δύο της γεστά από απέξω δεν θα σε πειράξει κανείς για να δουλεύεις με τους Γεραμανούς και ο μπαμπάς μου είπε δεν μπορώ να το κάνω αυτό δεν γίνεται του διερμηναίας είναι διαταγή θα περάσω αύριο του λέει για να συζητήσουμε ήρθε ο μπαμπάς στο σπίτι ήταν και πολύ φιλήσιχος και πολύ καλός άνθρωπος και ήταν πάρα πολύ στενοχωρημένος πάει την άλλη μέρα μόνος του ο διερμηναίας και του λέει ότι εάν επιμένεις να μη δουλέψεις εγώ μπορώ να το καλύψω και θέλω τόσες λίρες και πράγματι γιατί είχε ο πατέρας μου λεφτά είχε να χτίσει και το σπίτι επάνω δεν ξέρω τον αριθμό αλλά του έδωσε χρυσές λίρες και έτσι και τις πήρε βεβαίως και έλεγε το βράδυ εκείνο θυμάμαι που έλεγε εγώ να καθίσω στο σκαμίδο σύλλογος καλύτερα να πεθάνω και την άλλη μέρα χτυχώς συνενοήθηκε και σας τοδηγήθηκε ο πατέρας σας αυτό το περιστατικό ναι ναι ναι ναι στο σπίτι με τη μαμά μου τη θεία μου μήπως θυμάστε ξέρετε πως λέγανε αυτό τον Διερμηναία όχι όχι πού να ξέρω πάντα πολύ δούλεψαν τότε την πείνα στην πόλη πως την βιώσατε τι θυμάστε εγώ προσωπικά για μένα δεν θυμάμαι να πεινάσω γιατί δεν ξέρω αυτό το πράγμα γιατί δεν το θυμάμαι εκείνο που στις αρχές μόλις ξεκίνησε η πείνα δώσανε κάτι δελτίο και πήγαινε στο φούρνο με το δελτίο πόσα άτομα είναι με τη δική τους αναλογία σου δίνανε αν είναι ένα μικρό παιδί λιγότερο αν είναι κάποιος έφηβος κλπ ψωμί μόνο ψωμί από κει και πέρα αν είχες χρήματα με τη μαύρη αγορά αγόρασες διάφορα τρόφιμα με τον τρόπο αυτόν που σας είπα με το Διερμηναία και με τον τρόπο της μαύρης αγοράς θυσάβρισαν πολύ θυσάβρισαν μετά άρχισε να δουλεύει επειδή ο μπαμπάς μου δούλευε με την επαρχία μηχανές ή αλονιστικές μηχανές και όλα αυτά που χαλούσανε επίσης με τα καήκια που ψάρευαν και τα λοιπά και άρχισε σιγά σιγά να δουλεύει αντί με χρήματα με είδους και έτσι άρχισε σιγά σιγά να υπάρχει τουλάχιστον το ψωμί το λάδι σε ποσότητες και δεν πεινάσαμε τόσο, ζήμωνη η μαμά μου πήγαινε το ψωμί στο φούρνο το πηγαίνανε και είχαμε ψωμί έτσι και από κει και πέρα πως αλλιώς τα έφερναν βέβαια δεν υπήρχε η προηγούμενη ζωή ως που να φύγουνε οι Γερμανοί αυτά που είχαμε πριν φυσικά και δεν τα είχαμε αλλά δεν είχαμε και την πίνα και μάλιστα ένα νύψι της η μαμά μου που η μικρή της αδερφή δεν ήταν αισθέσιμ και ένα μικρό αυτό μπουσουλούσε και τον έδωσε σε εμάς για να είναι λιγότερο άτομα εκείνη και να μπορεί να το παιδί να σιτίζεται από εμάς και έμεινε μαζί σας δηλαδή το παιδί αυτό όχι πολύ όταν φύγαν οι Γερμανοί όταν τα πράγματα άλλα η θεία μου τα κοσμίματά της το σαλόνι της τα πούλησαν στο χωριό πάνω στο χωριάτι για να πάρουνε τρόφιμα στην πόλη μέσα εσείς πως βλέπατε την πίνα βλέπατε τους ανθρώπους να πεινάνε τι είδατε με τα μάτια σας πρώτα από όλα δίπλα μας ήταν ένας γέρος ο οποίος έπαιρνε χελόνες αυτό το είδα εγώ με τα μάτια μου τις έβραζε και έτρωγε τις χελόνες έπειτα τα σκελετωμένα πτώματα σε καροτσάκια από αυτά εσείς δεν θα τα έχετε δει ποτέ σας ένα μεγάλο καρότσι που πουλούσανε λεμόνια που πουλούσανε όλα τέτοια οι γυρολόγοι εκεί επάνω σκελετωμένα άτομα πεθαμένα αυτό το είδατε αυτά βέβαια όπως επίσης μία παρασκευή και ξέρω τι ήταν παρασκευή γιατί την παρασκευή γινόταν η παράκληση στην εκκλησία της γειτονιάς μας και πήγαινε η μαμά μου και με πήρε και εμένα και με έβαλε η εκκλησία είχε το παράθυρο ήταν πιο έξω και είχε ένα πεζουλάκι και με έβαλε εκεί επάνω εμένα για να μην ενοχλώ και να μην παρακολουθήσει τη λειτουργία και όπως ήμουνα στο παράθυρο εγώ την Ρακαδιουπόλεως φαινόταν ο δρόμος που ανέβαινε και άκουσα έναν πυροβολισμό και είδα τον άνθρωπο που έπεσε βέβαια σε απόσταση αλλά κάποιος πυροβόλησε κάποιον και τον σκότωσε Αυτός που πυροβόλησε δεν τον είδα τάνφορου σε στολή ήτανε μακριά, ήτανε μακριά εγώ ήμουν ψηλά έτσι στην ανηφόρα ήταν η εκκλησία και έτσι από εκεί που ανέβαινε και δεν είχα το μυαλό τότε να ξέρω να δω με λεπτομέρειες και τέτοια Ήμουν ένα παιδί που χάζευα Όπως επίσης ένα βράδυ είμασα στη διπλανή είχε δύο κορίτσια η κυρία δίπλα και ήμουν εγώ φίλη μεγαλύτερη εγώ και πήγαινα εκεί και παίζαμε με εκείνες το δικό μας σπίτι ήταν γωνία αυτό δίπλα μέσα στο δρόμο και είχε μία πορτούλα από πίσω και κάποια στιγμή έγινε μία φασαρία κάτι έρχεται η μαμά μου αλόφρον στην πόρτα μας μπροστά σκότωσαν έναν γείτονα μας Είδατε τον σκοτωμό ή τον είδατε σκοτωμένο Εγώ δεν είδα ούτε το ένα ούτε το άλλο τον πυροβολισμό τον ακούσαμε και εμείς γιατί ήταν το σπίτι δίπλα δεν είδαμε διότι αυτό σκότωσε και έφυγε έπεσε εκεί το πτώμα και σε τέτοιες περιπτώσεις μαζεύεται κανείς οι Γερμανοί ήτανε, οι κυκλοφορείες απαγορεύονταν οπότε όλοι κλεισμένοι μέσα σπίτια τρομερές κατά σας και τρομερές στιγμές και εγώ που ήμουν και μικρή μπορεί πολλά να μην είδα λεπτομερώς αλλά ήτανε μία ζωή με άγχος και με φόβο μπωστούμε ένα λεπτάκι κυρία Στέλλα έφυγε? όχι απλά το κολλέ σας ήρθε από πάνω όχι όχι να το πάω πίσω παιδί μου ακόμα καλύτερα έκτακτα συγγνώμη σας τα λεπορούμε όχι όχι δεν είναι καθόλου καλεπορία ξέρετε ολογόναχοι κάθομαι εδώ Θυμάστε να έχετε δει άλλες βιαιότητες ή να έχετε δει από Γερμανό από Γερμανούς στους Ιταλούς όταν έξω από το σπίτι σκάβανε ορίγματα έτσι νομίζω λέγονται οι Ιταλοί τα σκάβανε και υπήρχανε Γερμανοί από πάνω τους τους παρακολουθούσαν και δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε δηλαδή κάποια στιγμή να κουράστηκε να σηκωθεί να κάτσει και τα λοιπά δεν είχε τέτοια και η μαμά μου ζήμωνε τότε εκεί όπου σας είπα με το μπαμπά μου είχαμε κάποια δουλειά είχαμε κάποια φιέρια ζήμωνε έπαιρνε ψωμί και τυρί και κατέβαινε και έδινε τους Ιταλούς και βέβαια οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να παρέμβουν νομίζω κάτι άλλο θυμάστε για εκείνη την περίοδο να έχετε δει κάτι να σας έχει μείνει έντονα θυμάστε τους Γερμανούς να κυκλοφορούν στην πόλη να τους βλέπετε ναι βέβαια και κυρίως αυτή που ήταν η τρομακτική ήταν η της Γεστάπχου που είχαν ένα μέταλο εδώ κρεμόταν ένα μέταλο αυτή ήταν η μπότσα του οι μπότες μετά και εσείς τα βλέπετε στην τηλεόραση τώρα πια ακριβώς έτσι και να είσαι ένα παιδί πως θα νιώσεις οριμάσαμε πριν την ώρα μας η ζωή για τους Εβραίους θυμάστε πως άλλαξε για αυτούς όταν ήρθαν οι Γερμανοί θυμάστε κάτι θυμάστε να τους διαχωρίζουνε με κάποιο τρόπο από τους υπόλοιπους όχι δεν είδα κάτι τέτοιο ήδη ήταν όμως φουρισμένοι οι αυτοί οι Εβραίοι είχαν τις δικές τους και όχι οι Εβραίοι είχαν τις δικές τους κοινότητες όπου ήταν μαζεμένοι όπως σας είπα οι Κάλβου ήταν μόνο Εβραίοι πιο πέρα από τη Λαγκαδά και μετά πάλι το ίδιο και αυτό που έγινε δυστυχώς που λέει λάτισαν τα σπίτια των Εβραίων πριν από αυτό όμως θυμάστε κάποια στιγμή όταν μπήκαν οι Γερμανοί θυμάστε να τους διαχωρίζουνε επιβάλλοντας κάποια μέτρα ειδικά για αυτούς ειδικά για τους Εβραίους οι Γερμανοί όχι για παράδειγμα θυμάστε να φοράνε κάποια στιγμή ένα άστρο από τη στιγμή που ξεκίνησε αυτή η ιστορία όλοι οι Εβραίοι είχαν ένα άστρο κίτρινο το θυμάστε αυτό ναι βέβαια πού το φορούσανε εδώ πάνω στο ρούχο τους στο σώμα εδώ κάπου όχι εδώ εκεί δεν έχουν εδώ τα είχαν θυμάστε υπήρχαν και άνθρωποι που αναγνωρίζατε που τους ξέρατε που το φορούσανε όχι αλλά ξέραμε όποιος είναι με το αστέρι είναι Εβραίος αλλά οι Έλληνες δεν είχαν διαφορές οι Έλληνες δεν είχαν διαφορές καθόλου θυμάστε μήπως αν συμμαδεύανε τα σπίτια τους ή τα καταστήματά τους με κάποιο τρόπο να έχετε δει κάτι τέτοιο όχι ούτε αυτό το ξέρω αλλά δεν νομίζω τη στιγμή που τους βάλανε το αστέρι δεν υπήρχε τρόπος να ξεφύγουν αναρωτηθήκατε εσείς που ήσασταν μικροί τότε αναρωτηθήκατε γιατί το φοράνε γιατί τους βάλανε να το φορέσουν ναι και μου είπαν επειδή είναι Εβραίοι ρωτήσατε τους γονείς σας ναι επειδή είναι Εβραίοι και επειδή οι Γερμανοί μισούν τους Εβραίους και μάλιστα λέγανε ότι πιθανόν έχει υπολήμματα και ο Χίτλερ ότι κατάγεται από εβραϊκή οικογένεια και τα λοιπά και δεν ξέρω αυτά κατά πόσο αισθανθούν δεν ξέρω αλλά εσείς δηλαδή όταν το είδατε αυτό αντιδράσατε μέσα σας με κάποιο τρόπο να σας έκανε εντύπωση βέβαια και όταν μετά πια άρχιζαν να φεύγουν γιατί στην αρχή δεν ξέρανε στην αρχή φεύγανε με την εντύπωση ότι θα πάνε στη Γερμανία να δουλέψουν και δεν ήταν το όλο όταν πια άρχισε να φαίνεται η βρώμικη δουλειά που θα γινότανε όλοι ήταν τρομοκρατημένοι και οι Έλληνες γιατί δεν είναι μέσα στο ίδιο σπίτι μπορεί να εμείς έτυχε να είναι ο συνοικισμός τέτοιος που δεν είχε Εβραίος γιατί όπως σας είπα ήταν του 22 και είμασταν και εμείς κάπου εκεί τέσσερις πέντε οικογένειες αλλά στα άλλα σπίτια και κυρίως και στο κέντρο γιατί οι Εβραίοι είχανε λεφτά πολλά και όπως σας είπα προηγουμένως το εμπόριο το κρατούσαν στα χέρια τους Εβραίοι και πονούσανε οι άνθρωποι που μένεις με έναν άνθρωπο στο ίδιο σπίτι και εκείνα τα χρόνια που είχανε περισσότερο επαφή τώρα είμαστε αλλιώς όλος ο κόσμος και μετέπειτα όταν έγινε κάτι γνωστό είχατε δει ποτέ ταπεινώσεις Εβραίων να τους ταπεινώνουν να τους φέρονται με τρόπο ταπεινωτικό όχι γιατί επειδή ήμουν μικρή δεν απομακρυνόμουν από εκεί το περίγειο και δεν έτσι ποτέ γιατί εκεί σε μας δεν είχε γνωρίζετε ότι κάποια στιγμή ανάγκασαν τους Εβραίους να φύγουν από τα σπίτια τους και να περιοριστούν σε συγκεκριμένες περιοχές τι ξέρατε γι'αυτό αυτό μόνο δεν θυμάστε να περνάτε από τα Γκέτο όχι όχι όχι ήμουνα μικρή και δεν δεν μπορούσα να πάω κάπου έτσι μόλι μου και τα λοιπά για να δω κάτι το 32 το 10 θυμάστε όμως να τα συζητάνε μες στο σπίτι τι γίνεται η γονή σας ναι θυμάστε να ακούτε ας πούμε είχανε συζητήσει ποτέ γι'αυτό αν δεν ξέρετε που έγινε στην πλατεία ελευθερίας που τους είχανε μαζέψει όλους τους άντρες Εβραίους όχι όχι αν θυμάστε συζητήσεις των γονιών σας όχι όταν αρχίσα να φεύγουνε τα τρένα με τους Εβραίους που φεύγανε πια αυτό θυμάστε να τα ακούτε ότι φεύγουνε ναι το λέγανε με πικρία και ιδιαίτερα η μαμά μου που είχε και τη φίλη της αλλά έως εκεί μου είπατε ότι αυτή η φίλη της μαμά σας πήγε η μαμά σας να την αποχαιρετήσει ναι αυτό πότε περίπου θυμάστε μήπως ήτανε να την αποχαιρετήσει που θα φεύγε βέβαια που θα φεύγε όταν πια είχαν ξεκινήσει να φεύγουν οπότε δεν ξέρω αν τους ειδοποιούσαν ή όχι αλλά ήξεραν ότι όπου να είναι θα φύγουν και αυτοί είχατε πάει και εσείς μαζί με τη μαμά σας όχι όχι η μαμά μου πήγε μόνη της και όταν γύρισε γύρισε στη φυσιογνωμία του παιδιού τι θυμάμαι γύρισε μαζί με το γιο της φίλης της για να της πει αν θα πάρουνε γιατί είπε η μαμά μου να ρωτήσω και το Γιάννη το μπαμπά μου και να της πει αν θα τα πάρει τα πράγματα ή όχι άρα αυτή η συζήτηση που τη συζήτησε ζήτησε στους γονείς σας να τους αφήσει κάποια πράγματα ήσασταν μπροστά όταν γινόταν η συζήτηση αυτή όχι αλλά μετά που συζητούσανε ο μπαμπάς μου και ο μπαμπάς μου οι δυο τους κουβέντιασαν μετά όμως που λέγανε στο σπίτι όλοι μαζί που λέγανε αυτά και είπε και η μαμά μου για ποιο λόγο ήρθε το παιδί μαζί και τι είπε ο μπαμπάς μου και τα λοιπά και μου είπατε για μια περίπτωση του Μεντέζη του υφασματέμπορα ναι ο οποίος ζήτησε από τη μητέρα σας τα υφάσματα ούτως όσο όταν γυρίσει να μπορέσει να ανοίξει πάλι το μαγαζί του αλλά δεν θέλαμε να πιστέψουν και είχαν δίκιο οι άνθρωποι κοινό μυστικό ήταν αυτό ότι δεν επρόκειτο να γυρίσω και ο μπαμπάς μου δεν ήθελε με τίποτα τα πήγαινε μετά πιο πάνω από μας σε μία οικογένεια ο Μεντέζης ήρθε στο σπίτι σας και ζήτησε αυτό από τον πατέρα σας όχι όχι αλλά τον ήξερα σαν φύση ογνομία τον ήξερα γιατί όταν πήγαινε να ψωνίσει η μαμά μου φαίνεται έτυχε κάποια στιγμή να πάμε μαζί όχι στο μαγαζί πήγανε εκεί συζήτησαν υπήρχαν οι χριστιανοί που εκμεταλλεύτηκαν αυτή την κατάσταση τις περιουσίες που αφήσανε πίσω ε, ναι, ναι, ξέρετε εσείς δεν είναι θέμα χριστιανού οι Έλληνες, ο, οι Έλληνες ναι ναι, ναι, ναι, ε, βέβαια άλλη αυτό που είχε γίνει στον οικισμό που ήταν μετά τη Λαγκαδά είδα και εγώ γιατί περνούσαν από το σπίτι μας με πήγαν και τα κλέβανε δεν ήταν όπως να σου τα δώσω και να τα φυλάξεις όταν τα βρω και από αυτή την πλευρά πολύ κάνανε περιουσία τους αφήσανε λεφτά, τους αφήσανε κοσμήματα από συγκεκριμένη οικογένεια ξέρω τι ξέρετε ότι έφυγε, μέναν στην ίδια οικοδομή τους πήρανε οι Γερμανοί και άφησαν ό,τι πολύτιμο είχανε σε μία από τις κυρίες συγκάτοικο και τελικά μείνανε εκεί τα πράγματα, αυτά τα οποία βλέπαμε μετά όπως είπα τα κοσμήματα ήταν χαρακτηριστικά Αυτή η οικογένεια ποια ήταν η εβραϊκή που άφησε αυτά τα πράγματα δεν τους ήξερα μένανε μένανε στην ίδια οικοδομή με κάποιους φίλους οικογενειακούς δικούς μας Αυτοί ποιοι ήταν οι δικοί σας οικογενειακοί φίλοι πώς τους λέγανε Νομίζω πως δεν πρέπει να το πω Γιατί δεν θέλετε Γιατί δεν θέλετε Θα τους εκθέσω νομίζω Θα μου πείτε τώρα αυτοί που τα πήρανε βέβαια δεν τα κλέψανε τους ταφίσανε Οικογενειακοί φίλοι οικονομού λέγονταν Και εσείς πως το ξέρετε ότι έγινε αυτό τα βλέπατε μετά τα πράγματα Ναι βέβαια βέβαια Ήταν χαρακτηριστικά σας λέω και τα ρούχα τους και αυτά όλα τα ξέρω που τα έλεγε η μαμά μου και όλοι το ξέρω είναι ότι οι εβραίοι είναι από τους ανθρώπους που είχαν πως να το πω όλα τους ήταν περιποιημένα οι πρίκες των κοριτσιών ξεχώριζαν και ήταν εύκολο να δεις ποια είναι εβραίικα να καταλάβεις ότι είναι των εβραίων Κι αυτά τα βραχιόλια που μου λέγατε πριν που ήταν οι πρίκα πάλι σε αυτή την οικογένεια με τη ματαφορά Ναι ναι ναι Μου είπατε κιόλας ότι είδατε κόσμο να μπαίνει μετά σε σπίτια και να παίρνει πράγματα Δεν είδα να μπαίνει Είδα που περνούσαν από το δικό μας σπίτι γιατί στην ίδια ευθύαι η Λαγκαδά από εκεί ήταν οι εβραίοι από εδώ ήμασταν εμείς. Παίρνανε και περνούσαν και με στρώματα και με κουβέρτις και με αυτά τα θυμάμαι που τα είδα εγώ Τι άλλα πράγματα παίρνανε? Τι να σας πω, αν σκεφτεί κανείς ότι πήρανε παπλώματα στρώματα ότι υπήρχε Κι αυτό κράτησε μέρες πόσο κράτησε αυτό το βλέπατε μία φορά το είδατε ή το είδατε αρκετές φορές Αυτό το είδα μία φορά, προφανώς από αυτήν την πλευρά δεν ήταν πολλοί πήγαν τα πήραν αλλά έχει ακουστεί και από πολλοί αυτό το πράγμα ότι και εδώ στην Κάλβου δεν ήταν οι πολύ πλούσιοι εβραίοι για την άλλη που σας είπα την άλλη περίπτωση της οικονόμου αυτό ήταν στην Καρόλου Ντύλ δηλαδή ήτανε εβραίοι με πολλά λεφτά εδώ ήτανε άνθρωποι του μεροκάματου Η πόλη πώς άλλαξε μετά τον εκτοπισμό των εβραίων θυμάστε εσείς να σας πω η πόλη φοβισμένος ήταν ο κόσμος μαγαζιά των εβραίων είχαν κλείσει και ήτανε μία ατμόσφαιρα λύπης γιατί όπως σας είπα και προηγουμένως είχανε καλές σχέσεις υπήρχαν και άνθρωποι βέβαια που ήτανε ακραίοι και λέγανε με διάφορο όπως αυτό που λέγανε για τα μικρά παιδιά αλλά ήτανε αγαπημένη δηλαδή ξέρω καλά ο μπαμπάς μου αγαπούσε πάρα πολύ το θέατρο το καλό θέατρο και τις καλύτερες θέσεις στο θέατρο της είχαν οι εβραίοι διμένοι με τα πιο ακριβά ρούχα και οι γυναίκες και οι άντρες ήταν δηλαδή οι οικογένειες αλλά αυτά είπαμε στο κέντρο περισσότερο αυτοί εδώ όμως ήταν άνθρωποι να σας ρωτήσω την περίοδο της κατοχής βλέπατε τους Γερμανούς και της Γεστάπος στο δρόμο θυμάστε να βλέπετε και Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών πιθανόν με στολή Γερμανική αυτό δεν μπορώ να το ξέρω γιατί μπορεί να φοράει τη στολή και να είναι Έλληνας αλλά εγώ δεν μπορώ να το διακρίνω γνωρίζατε αν υπήρχαν και Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς όχι αλλά αυτό ήταν κοινό μυστικό και είχαμε και μία απόδειξη εμείς με τον Διερμηναία που πήγε στον παπά μου η φίλη της μαμά σας ξέρετε τι απέγινε? δεν γύρισε αν γύριζε οπωσδήποτε ήξερε που μένει η μαμά μου θα ερχόταν και θα η μητέρα σας θυμάστε να σας λέει κάτι όταν αποχαιρέτησε τη φίλη της εμένα όχι ήμουνα πολύ μικρή και ήμουνα και πολύ συναισθηματική και δεν να σας ρωτήσω όταν βλέπατε τους ανθρώπους αυτούς να βγαίνουν με τα στρώματα από τα σπίτια και τα έπιπλα θυμάστε να προσπάθησε κανείς να τους σταματήσει κάτι όχι δεν έχω δει τέτοιο πράγμα είναι κάτι άλλο που θυμάστε για εκείνη την περίοδο κάτι που σας έχει εντυπωθεί στη μνήμη που θα θέλατε να μας πείτε υπέφερα εγώ ειδικά υπέφερα την εποχή που ήμασταν στην Χαλκιδική έκλεγα μονίμως να πάω στο σπίτι μου ενώ τα πράγματα ήταν έτσι όπως ήταν και είχα από εκεί και ύστερα είχα και μια περιπέτεια και από βιταμίνωση και από ψυχικό άλγος είχα παρουσιάσει έξεμα και ταλαιπωρήθηκα πολλά χρόνια μέχρι την εποχή που τελείωνα το σχολείο μεγάλη ταλαιπωρία είχα τραβήξει δεν μπορούσα να το χωνέψω και ένας τρόμος δεν έβλεπες κανένα να γελάει όταν φύγαν οι Γερμανοί θυμάμαι αλλά ύστερα άρχισα άλλη μία ιστορία τα αριστερά κόμματα και επειδή είμασταν αριστερά κόμματα έκλαιναν και επειδή είμασταν χωρίς να θέλω να θύξω καταστάσεις και τα λοιπά καθένας τώρα είναι άλλα χρόνια κατέβαιναν και απειλούσαν και άκου το είχα ακούσει δηλαδή και εγώ τώρα είμαστε εμείς θα βγείτε εσείς από τα σπίτια σας και θα μπούμε εμείς και όλες αυτές οι ιστορίες άρχισε πάλι μία δυσάρεστη περίοδος που ήτανε να πω χειρότερη γιατί ήτανε δική μας και η μεν και η δε και ευτυχώς εμείς δεν είχαμε τόσα πολλά όσα ήταν στην Αθήνα αλλά βέβαια η χαρά ήτανε χαρά έφυγε η αυτή η κατοχή έφυγε θυμάστε την ημέρα που το μάθατε την ημέρα που το μάθαμε είμασταν στο Λαγκαδά ξέρετε εδώ και ο αδερφός μου σας λέω ήτανε στην εφηβεία και ήταν τόσο ενθουσιασμένος που μαζί με άλλους σηκώθηκε από το Λαγκαδά και ήρθε με τα πόδια για να δουνε τους ανθρώπους που είναι τέλος πάντων να ενώσει τη δική του χαρά με αυτούς εδώ που ήτανε και να είπε αυτή η εφηβεία που είναι πιο εκδηλωτική και εμείς όπως είμασταν στην Αθήνα αυτοί όσοι να καταλαβαίνουν τα πράγματα για να έρθουμε εδώ πολύ δύσκολα χρόνια κυρία Στέλλα ευχαριστώ πάρα πολύ τελειώσαμε θα συμβουλευτώ τους συνεργάτες μου να δω αν έχουνε κάποια παραπάνω ερώτηση να κάνουμε και θα επιστρέψω έγινε κυρία Στέλλα έχω άλλες δύο μόνο ερωτήσεις να σας κάνω μου είπατε για αυτό τον γείτονα τον οποίο βρήκε η μητέρα σας σκοτωμένο μπροστά ακούσατε τον πυροβολισμό και τον βρήκατε στην πόρτα σας τον γνωρίζατε ήταν γείτονας ποιος ήταν τι γνωρίζατε για αυτόν εσείς τον είχατε δει ξανά όχι όχι εγώ όχι αλλά οι γονείς μου σχολιάστηκε βέβαια αυτό και είπανε ότι είναι ο Τάδε δεν θυμάμαι και όλα ούτε το όνομα ούτε τίποτε και τον είχανε τώρα υπόθηκαν πολλά εγώ δεν ξέρω αν είναι αλήθεια είπανε ότι δούλευε στους Γερμανούς δούλευε ο άνθρωπος κανονικά για να ζει στην οικογένειά του μάγειρας και ότι τον σκότωσαν οι ταγματασφαλίτες αυτό όμως δεν ξέρω πως αν ήτανε μια πληροφορία που την άκουσαν οι γονείς μου από ανθρώπους που εγώ δεν το είχα ακούσει εσείς αυτό το ακούσατε δηλαδή από τους γονείς σας σαν υπόθεση ότι είναι ο Τάδε κύριος που ήτανε γειτονάς μας τον γνωρίζαν οι γονείς σας μια καλημέρα γιατί όπως σας είπα και πριν ήτανε οι άνθρωποι εκεί πρόσφυγες και είχανε δεν ήταν τόσο άνεση οικονομική και τι κάνατε όταν τον βρήκε η μητέρα σας νεκρό τίποτε η μαμά τον είδα από το παράθυρο ήταν στο σπίτι μπροστά και τον είδε από το παράθυρο γιατί όπως σας είπα ήτανε μονοκατοικία μετά θα χτίζαμε τα επάνω και δεν τόλμησε να βγει κανείς τον είδε όμως όταν είχε ήδη πυροβοληθεί δεν είδε αυτόν που τον πυροβόρεσε όχι όχι όχι όχι ήτανε και βραδάκι είχε σκοτεινιάσει δηλαδή και και υπό τις συνθήκες που ζούσαμε όλοι μέσα σπίτια τους ήτανε κλεισμένη ήθελα να σας ρωτήσω και κάτι άλλο είπατε ότι όλοι ξέρατε εσείς ότι ξέρατε ότι οι Εβραίοι δεν θα ξαναγυρίσουν μου είπατε ναι ο κόσμος υποπτευότανε αυτό πως το ξέρατε αυτό από διάφορες πληροφορίες που ακουγότανε από τους Γερμανούς όπως τους βλέπαμε να συμπεριφέρονται ήτανε τι να σας πω και τα πρόσωπά τους ήταν παγωμένα το βάδισμά τους τρομακτικό αυτοί οι άνθρωποι παίρνουν τους φιλήσυχους Εβραίους οι οποίοι ζούσαν και μάλιστα αυτή η δύστηχη γιατί αυτοί που είχανε χρήματα μπορέσαν και φύγανε ορισμένοι και καλά κάνανε αλλά ήταν κοινό μυστικό και με τις συνθήκες από ό,τι λέγαμε πήμωξαν και σε βαγόνια που βάζανε ζώα είχα τα ακούσει ποτέ τον Γερμανό πρατοπεδάρχη που έμενε στο σπίτι τον είχα τα ακούσει ποτέ να λέει κάτι να εκβηλώνει κάποια συμπεριφορά ή να λέει κάτι για τους Εβραίους όχι, όχι οπότε εσείς λέτε ότι ξέρατε ότι δεν θα γυρίσουν από αυτά που συζητούσαν οι γονείς σας και μαθαίναν γενικά όλοι υπήρχε μία δεν θα σας το πω στην περιραίωση ατμόσφαιρα ότι δεν πρόκειται αυτοί οι άνθρωποι να γυρίσουν και οι ίδιοι δεν το πίστευαν βέβαια αυτό που θέλω να σας ρωτήσω είναι εσείς πως το ξέρετε αυτό και ότι δεν το πίστευαν και ότι δεν θα γυρνούσαν δεν το πίστευαν ότι θα τους πάνε να τους σκοτώσουν νόμιζαν ότι πάνε για να δουλέψουν αλλά το ότι ο κόσμος ήξερε είπαμε έβγαζε συμπεράσματα από τους ίδιους τους Γιαμανούς από την ατμόσφαιρα που υπήρχε δεν ήταν άνθρωποι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν αυτούς τους ανθρώπους τους πήραν, οι συγκεκριμένοι Κυρία Στέλλα σας ευχαριστώ πάρα πολύ Παρακαλώ δεν έκανα τίποτε είπα αυτά που ήξερα μακάρι να ήμουν μεγαλύτερη θα ήξερα περισσότερα να χαρά ήταν ευχαριστούμε πολύ Καλησπέρα. |