| : experiences byNI carernly Γεια σας, παιδιά! Είμαι η Μάγδα Παπαναστασίου και σήμερα θα κάνουμε το μάθημα στη γλώσσα, παιχνίδια με τις λέξεις όπως βλέπετε και στον πίνακα γραμμένο. Είμαστε στην ενότητα 10, στο δεύτερο τεύχος, στη σελίδα 82. Άνοιξτε όλοι τα βιβλία σας, να διαβάσουμε το μάθημα. Όπως βλέπουμε και από τον τίτλο, «Παιχνίδια με τις λέξεις» σημαίνει ότι σήμερα μάλλον θα παίξουμε... και θα διασκεδάσουμε περισσότερα από κάθε άλλη φορά στο μάθημα της γλώσσας. Σα διαβάζω το μάθημα και αυτό που θέλω είναι να προσέξετε, να μου φτιάξετε διάφορες εικόνες στο μυαλό σας, πώς φαντάζεστε τα παιδάκια που παίζουν εκεί στη κειτονιά. Παίζουν ο Κωστής και ο Αλέξης τα παιχνίδια με τις λέξεις. Γρήλος, γρήφος και γρήγρη, να τρεις λέξεις απογρή. Κι άλλεις να τελειώνουν σε άνη, πάει η γλώσσα τους ροδάνη. Ο Αλέξης και ο Κωστής θα είναι τάχων νικητής. Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα. Πέσω ένας, πέσω άλλος, πω πω σαματάς μεγάλος, τόσες λέξεις απορρώ, πού τις βρήκα να απορρώ. Να κι ο Φάνης, να κι η Βόνη, το παιχνίδι πια φουντώνει. Κρυφακού η αμυγδαλιά, σκάνε στα γέλια τα πουλιά, πάνε στον ουρανό ψηλά κι όλη η γειτονιά γέλα. Πώς σας φάνηκε, παιδιά, από το πειματάκι, δεν ήταν χαρούμενο. Ήταν χαρούμενο, γεμάτο από φουνές, από κελαηδίσματα πουλιών... και από πολύ όμορφες εικόνες. Φανταστείτε, λοιπόν, ότι είναι παιδιά που παίζουν στην αυλή κάπως στη γειτονιά, κάπως σε μια πλατεία της γειτονιάς και γύρω γύρω να υπάρχουν δέντρα. Για πάμε να δούμε, να απαντήσουμε λίγο στις ερωτήσεις, να ξεκλειδώσουμε λίγο το κείμενο, να δούμε τι θέλει να μας πει αυτό το πειματάκι. Τι παιχνίδια είναι αυτό με τις λέξεις και πώς παίζονται αυτά τα παιχνίδια. Είμαι σίγουρη ότι ξέρετε, ένα πολύ διεδομένο συντάξει παιχνίδι είναι η κρεμάλα. Σίγουρα το έχετε παίξει, το έχετε παίξει πολλές φορές, όταν καμιά φορά στα διαλήμματα βρέχει και κυνήσετε μέσα. Και αυτό είναι πολύ ωραίο παιχνίδι με τις λέξεις, όπως και πολλά άλλα που θα δούμε στο σημερινό μάθημα. Για να δούμε όμως να απαντήσουμε στις ερωτήσεις που έχει εδώ το κείμενο, να το ξεκλειδώσουμε όπως λέμε, να κατανοήσουμε τι λέει το κείμενο. Τι παίζουν τα παιδιά, τι παιχνίδι λέτε να παίζουνε. Για κοιτάξτε λίγο μέσα, θα δείτε ότι το λέει καθαρά στην πρώτη στροφούλα του ποιήματος. Παίζουν παιχνίδια με τις λέξεις. Πάρα πολύ καθαρά. Πώς νομίζετε όμως ότι παίζεται αυτό το παιχνίδι, πώς λέτε να παίζεται, είναι πάρα πολύ δύσκολο. Για να δούμε, και αυτό επίσης αν προσέξουμε μέσα στο ποιηματάκι μας, μας λέει καθαρά ότι παίζεται από δύο παιδάκια. Ποια είναι αυτά? Ο Καλέξης και ο Κωστής. Άρα παίζεται από δύο άτομα. Και τι κάνουνε αυτά τα παιδάκια, πώς, τι γίνεται. Αυτά τα παιδιά προσπαθούν να βρουν λεξούλες, λέει ας πούμε το ένα, αντί να βρούμε λεξούλες που να αρχίζουν να πω γρή. Οπότε προσπαθούν και τα δύο μαζί, πιο γρήγορα τη λέξη. Ή λεξούλες που να τελειώνουν σε άνι. Ροδάνι, καυτάνι, ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να σκεφτούνε. Όπως καταλαβαίνετε πάνω σε αυτή την προσπάθεια ακούγονται και λέξεις και αστείες. Γι' αυτό και δημιουργεί όλο αυτό το σαματάκι και τη χαλαρότητα του παιχνιδιού. Μπορεί να έχει ένα παιχνίδι, το διασκεδάζει, είναι δεσκεδαστικό. Γιατί λέει εδώ πέσω ένας, πέσω ο άλλος, πω πω σαματάς μεγάλος. Γιατί να γινόταν φασαρία. Φαντάζομαι, εγώ, εσείς δεν ξέρω, αλλά φαντάζομαι ότι θα σας βοηθήσω λιγάκι, ότι βλέποντας και τα άλλα παιδιά το φάνη με τον Αλέξη να παίζουν και να διασκεδάζουν, και να γελάνε με τις λέξεις που βρίσκανε που προφανώς ήταν πολύ αστείες, θέλησαν και τα άλλα παιδάκια να παίξουν. Μαζεύτηκαν λοιπόν όλα τα παιδιά στην πλατεία, και άρχισαν να λένε λεξούλες περίεργες και παράξυνες. Φυσικό επόμενο είναι, κάνανε ένα μικρό σαματά. Μια φασαρία δηλαδή. Για να δούμε την άλλη λεξούλα τι λέει. Γιατί νομίζετε ότι γελούν τα πουλιά. Καταρχήν γελούν τα πουλιά. Πώς μπορούν τα πουλιά να γελάνε. Τα πουλιά τι τυβίζουν. Τι θέλει να πει εδώ. Τι να λέει, ότι γελούν τα πουλιά. Εγώ πάντως, ναι, σωστά, πολύ σωστά. Τα πουλιά ακούγοντας τα παιδάκια να γελάνε, χαιρόντουσαν και ήταν σαν να παίζουν και αυτά μαζί. Σαν να έχουν μπει δηλαδή και τα πουλιά μέσα στην παρέα. Μέσα στην παρέα των παιδιών. Γι' αυτό με τα πολλά τα τυβίσματα φαινότανε, ακουγότανε σαν να γελάνε. Πάνε λέει στον ουρανό ψηλά και όλη η γειτονιά γελά. Άλλο και πάλι και τούτο. Πάνε λέξεις στον ουρανό ψηλά. Για να απαντήσουμε στην άλλη ερώτηση που λέει. Τι έγιναν οι λέξεις που είπαν τα παιδιά στο παιχνίδι. Πέταξαν λέει ψηλά. Μα πετούν οι λέξεις. Όχι βέβαια, δεν πετούν οι λέξεις, παιδιά. Και εδώ κάτι άλλο θέλει να πει. Τι θέλει να πει. Πετάνε τα πουλιά. Πετάει ότι έχει φτερά, πετάει το αεροπλάνο. Οι λέξεις δεν πετάνε. Τι κάνουν όμως από τη στιγμή που θα τις πούμε. Έχουν φύγει, έχουν πετάξει. Γι' αυτό λοιπόν κάτι μαθαίνουμε από αυτό. Ένα πολύ ωραίο δίδαγμα που μπορεί να μας διδάξει κάτι. Ότι πρέπει να προσέχουμε πάντα αυτά που λέμε. Διότι από τη στιγμή που θα το πούμε δεν μαζεύεται. Έφυγε. Είναι σαν να έβγαλε φτερά και πάει. Τελείωσε. Κάτι άλλο πάλι που θέλω να δούμε εδώ σε αυτό το ποιηματάκι. Εκτός δηλαδή από το που το ξεκλειδώσαμε και το είπαμε γιατί κάνουν τα παιδιά το σαματά. Τι σημαίνει ότι τα πουλιά γελούνε. Τι σημαίνει ότι οι λέξεις πετάνε. Πάμε να δούμε λίγο ποιά... Καταρχήν αυτό είναι ένα ποιήμα που διαβάσαμε. Πάμε να δούμε τα χαρακτηριστικά ενός ποιήματος. Τι έχει ένα ποιήμα. Ένα ποιήμα έχει στροφούλες. Έχει στροφές. Κομματάκια δηλαδή. Από πόσες στροφές αποτελείται αυτό το ποιήμα. Για να το δούμε να μετρήσουμε. Έχει 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ολόκληρες στροφές. Οι στροφές αυτές, η κάθε στροφή ξέρουμε ότι αποτελείται από γραμμούλες. Αυτές τις γραμμούλες τις λέμε στίχο. Είναι λοιπόν η στίχη. Από πόσες γραμμές, από πόσους στίχος αποτελείται τώρα η κάθε στροφούλα. Η κάθε στροφή αποτελείται από δύο στίχους. Έτσι, από δύο στίχους. Άρα λοιπόν έχουμε ένα πολύ απλό ποιήμα, χαρούμενο για παιδιά, ένα παιδικό ποιήμα, το οποίο αποτελείται από δέκα στροφές και κάθε στροφή από δύο στίχους. Ξέρετε, οι αρχαίοι δεν χρησιμοπούσαν πολύ ούτε την ομακταληξία, ούτε το στίχος, τους στροφές. Όπως και οι μοντέρνοι ποιητές. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν τα ποιήματα αυτά, αυτού του τύπου, είναι η ομοκαταληξία. Τι λέμε ομοκαταληξία, βέβαια, θα μου πείτε. Για να σας πω τι λέμε ομοκαταληξία. Ομοκαταληξία λέμε όταν οι τελευταίες λεξούλες ή οι τελευταίες συλλαβές, έχουν το ίδιο στα αυτιά μας. Δεν γράφονται το ίδιο, ακούγονται το ίδιο όμως. Και μέσα στο κείμενο έχει πολλές τέτοιες συλλαβές. Για να πάμε να τις βρούμε. Έχει στην πρώτη στροφή τον Αλέξη, αλέξης, λέξης. Πάτε λοιπόν μέσα στο κείμενο τώρα, στο ποιηματάκι σας και κυκλώστε όλες τις τελευταίες λεξούλες που ακούγονται το ίδιο. Υχούν το ίδιο. Λέμε ότι ομοκαταληξία είναι αυτές οι ομώνιχες λέξεις που ακούγονται στις τελευταίες συλλαβές, τελευταίες λέξεις του στίχου. Έχει, από ό,τι βλέπω, πάρα πολλές. Ο άλλος ο μεγάλος, το ρο από ρο, η βόνη φουντώνη. Ναι, ωραία, για πείτε μου άλλες. Πέρα, αγέρα, κοστής, νικητής και πάρα πολλές άλλες ομοιοκατάληκτες λέξεις. Τι πιστεύετε εσείς ότι δίνουν στο ποιημά μας αυτές οι ομοκατάληκτες λεξούλες, συλλαβές. Δεν δίνουν, ναι, δίνουν ένα ρυθμό. Φυσικά, η ομοκαταληξία το κάνει πιο χαρούμενο, το δίνει ένα ρυθμό το ποιήμα. Επίσης, ένα άλλο που θέλω να δούμε, είναι αυτό που λέει εδώ. Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα. Είπαμε και πάλι, οι λέξεις φτερά δεν έχουν, ούτε μπορούν να ταξιδέψουν. Αυτό το ονομάζουμε μεταφορά. Δηλαδή, μεταφέρουμε ένα νόημα, περιγράφουμε κάτι με λέξεις οι οποίες δεν ανταποκρίνονται για το συγκεκριμένο, αυτήν την έννοια που μιλάμε. Δηλαδή, οι λέξεις δεν πετάνε, αλλά είναι μεταφορικά, λέμε, μεταφέρουν το νόημα. Και ταξιδεύουν στον αγέρα. Όπως λέει και παρακάτω, όταν μία λέξη ή μία φράση χρησιμοποιείται με την πραγματική της σημασία, το λέμε κυριοληξία. Για να πούμε μία κυριοληξία. Τα πουλιά πετούν. Ανταποκρίνονται, οι λέξεις ανταποκρίνονται, συνακριβέστηται αυτή η σημασία της πρότασης. Για να πούμε μία μεταφορά με την λέξη αυτή. Οι λέξεις φτερουγίζουν στον αέρα. Μπορούμε να βρούμε πάρα πολλές λέξεις, μεταφορές δηλαδή και κυριοληξίες, όπως, ας πούμε, ο Νίκος έχει χρυσή καρδιά. Υπάρχει περίπτωση, τι εννοούμε όταν λέμε ο Νίκος έχει χρυσή καρδιά. Η Βασιλική είναι χρυσός άνθρωπος, είναι φτιαγμένος από χρυσό. Όχι. Υπάρχει και μια καρδιά που μπορεί να είναι χρυσή. Όχι. Αλλά θέλουμε να πούμε ότι είναι καλό παιδί, ότι είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος. Όταν λέμε όμως ότι το δαχτυλίδι μου είναι χρυσό, κυριολεκτούμε. Γιατί μπορεί να είναι ένα δαχτυλίδι χρυσό. Μια καρδιά δεν μπορεί να είναι χρυσή. Εδώ, επίσης, λέει να βρούμε και να αντιγράψουμε στίχους όπου υπάρχουν μεταφορές. Για να ψάξουμε στο κείμενο, να δούμε στίχους που μας δίνουν τις μεταφορές. Έχει... Ναι. Ωραία. Πάει η γλώσσα τους Ροδάνη. Μια μεταφορά. Κρυφακούει, λέει η αμυγδαλιά. Σαν να έχει βγάλει αυτιά δηλαδή η αμυγδαλιά και να ακούει. Σκάνς τα γέλια τα πουλιά. Είναι τρεις ωραίες μεταφορές. Έχει μέσα εδώ το πείημα. Γυρίζουμε, παιδιά, στην άλλη σηλίδα. Στην σηλίδα 84. Για να δούμε εδώ, έχει δίπλα στην εικόνα σας ένα εργαλείο που το χρυσούσαν παλιά οι γιαγιάδες. Είναι το λεγόμενο Ροδάνη. Τι κάνανε με αυτό το εργαλείο? Βάζανε το νήμα γύρω εκεί στο στρογγυλό, όπως βλέπετε. Και φτιάχνανε ένα κουβάρι. Το γυρίζανε γύρω-γύρω και φτιάχνανε το κουβάρι. Κάπως έτσι λέμε καμιά φορά κάποιον να το μιλάει πολύ. Ροδάνη πάει η γλώσσα σου, δηλαδή γρήγορα. Είναι, νομίζω, κατανοητό και μπορώ να πω και άλλα παραδείγματα όσον αφορά τις μεταφορές και τις κυρολυξίες. Για να πούμε ακόμη ένα. Μη σαναχωριέσαι τόσο, έσεις η σλιώση σαν το κερί. Αυτό όμως είναι και μεταφορά, είναι και παρομοίωση γιατί έχει το sun, αλλά πούμε κάτι άλλο πιο. Έλαιωνε σιγά-σιγά λέει από τον καημό του. Μα μπορείς να λιώσεις. Τι άλλο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Τα μάτια του λέει πέταγαν σπίθες. Η φωτιά πετάει σπίθες και το κερί λιώνει. Γυρίζουμε στην άλλη σελίδα, στην 84. Και κοιτάξτε την άσκηση που έχει κάτω από την άσκηση 4 να κάνουμε την αντιστοίχηση. Εδώ λοιπόν θα κάνουμε τώρα, θα αντιστοιχίσουμε την αριστερή στήλη με τη δεξιά στήλη, την κυριοληξία με τη μεταφορά. Βγάζεις γλώσσα όταν λέει με κάποιον. Τι σημαίνει? Μιλάει ασταμάτητα, μιλάει με άσχημο τρόπο, τι λέτε, μιλάει με άσχημο τρόπο. Το δε βάζει η γλώσσα μέσα του, τώρα είναι το μιλάει ασταμάτητα. Η γλώσσα του λέει στάζει μέλι, τι μπορεί να είναι αυτό, γλυκομίλητος προφανώς. Λύθηκε η γλώσσα του, δηλαδή άρχισε να μιλάει. Φάε τη γλώσσα σου καημένε, λέμε καμιά φορά, τι είναι αυτό μην πάθουμε κανένα κακό, είναι και λίγο προληπτικό αυτό. Μιλάμε, δεν μπορούμε να σε εννοηθούμε, μάλλον μιλάς σε άλλη γλώσσα. Δηλαδή δεν μπορούμε να συνενοηθούμε. Τώρα παρακάτω έχει μία άσκηση, παιδιά, την οποία θα ήθελα να την κάνετε στο σπίτι, στο τετράδιό σας, να γράψετε μία μικρή ιστορία, χρησιμοποιώντας από την προηγούμενη άσκηση που κάναμε εδώ στην αντιστοίχηση, εκφράσεις από την προηγούμενη αυτή άσκηση που έχει στο κίτρο πλαίσιο. Τώρα θέλω να συμπληρώσουμε, εδώ που έχει στην πέντη άσκηση, μας δείχνει κάτι, δεν μας τις λέει τις λεξούλες, ψάχνουμε να τις βρούμε, για να κάνουμε μία-δύο και τις άλλες θα τις κάνετε στο σπίτι, όπως και παρακάτω μας έχει να παίξουμε κρεμάλα. Τώρα αυτό το έχετε μάθει εσείς πάρα πολύ καλά. Πάμε να βρούμε την πρώτη λέξη. Τη λέξη, θα την βρούτε εσείς. Ωραία! Λοιπόν, πώς παίζεται αυτό το παιχνίδι, έχω βάλει εγώ μία λέξη, σας δίνει και το τελευταίο γραμματάκι και ψάχνουμε να βρούμε ποια είναι. Θα μου πείτε εσείς διάφορα γράμματα από την αλφαβήτα και αν εδώ μέσα υπάρχουν, εγώ θα τα συμπληρώσω. Εάν καταφέρετε και βρείτε τη λέξη, τότε έχετε κερδίσει. Στο μεταξύ θα κάνω και μία κρεμάλα, εδώ. Και θα γράφω δίπλα τις λεξούλες. Τώρα δεν θα καθίσω να κάνουμε αυτό το παιχνίδι, γιατί το ξέρετε πάρα πολύ καλά και είναι πάρα πολύ απλό. Να προλάβουμε να κάνουμε και λίγες ασκησούλες από το βιβλίο της Γλώσσας. Για να δούμε και εδώ στο αντίστοιχο μάθημα, που είναι στη σελίδα 21. Ανοίξτε το λίγο. Λέει, λέξεις θερουγίζουν πέρας, ταξιδεύουν στον αέρα, παιχνίδια με τις λέξεις, πάμε να κάνουμε την πρώτη άσκηση. Η πρώτη άσκηση τι μας λέει. Να συμπληρώσουμε δίπλα, αν είναι κυριολεξία ή μεταφορά, οι εκφράσεις. Πήραν τα μυαλά το αέρα. Προφανώς κανενός το μυαλά δεν βγει από το κεφάλι, να ααιρεστούν. Είναι μία μεταφορά. Η θάλασσα ήταν βαθιά. Εδώ τι έχουμε. Ανταποκρίνεται αυτό στην πραγματικότητα. Η θάλασσα, δηλαδή, μπορεί να είναι βαθιά φυσικά. Μπορεί να είναι κηρυχή, μπορεί και βαθιά. Άρα μιλάμε για μία κυριολεξία. Μη μασάς τα λόγια σου. Εδώ καταλαβαίνετε μασάμε το φαγητό μας, την μπουκιά μας, την τζίχλα, αλλά τα λόγια μας δεν μπορούμε να τα μασήσουμε. Τι σημαίνει μη μασάς τα λόγια σου, μίλα καθαρά. Αυτό που έχεις να πεις. Είναι λοιπόν μία μεταφορά. Το μέλι είναι γλυκό, φυσικά και είναι μία κυριολεξία. Βαθή σκοτάδι απλώθηκε στο χωριό. Το συνεχίζουμε πάρα πολύ να λέμε. Έξω έχει βαθή σκοτάδι. Είναι μία μεταφορά, γιατί το σκοτάδι δεν μπορούμε να το μετρήσουμε, αν έχει βάθος. Απλά θεωρούμε το χρώμα. Όταν λέμε πολλές φορές είναι βαθή κόκκινο, θεωρούμε το χρώμα, πόσο σκούρο είναι δηλαδή. Τον χειμώνα πέφτουν χιόνια στα βουνά. Φυσικά κυριολεξία, το καταλαβαίνετε. Και στην τάξη άνεψη συζήτηση, τι σημαίνει. Ζωντάνεψη συζήτηση δηλαδή, έγινε πάρα πολύ έντονη. Και εδώ έχουμε μία μεταφορά. Και πάμε να δούμε τώρα, που σίγουρα έχετε ακούσει για ανοίγματα, έχετε ακούσει για παρημίας και έχετε παίξει και με γλωσσοδέτες, παιδιά. Έχει εδώ ανοίγματα, γνωρίζετε από ανοίγματα. Σαφώς και θα γνωρίζετε από ανοίγματα. Για να δούμε το πρώτο ανοίγμα που έχει εδώ. Από πάνω κόφτι, κάτω κόφτι, στη μέση κόρη λέει και λέει. Λέει και λέει. Ψάχνουμε να βρούμε τώρα τι είναι. Τι μας περιγράφει, τι είναι το ανοίγμα δηλαδή. Το ανοίγμα παιδιά, τι είναι ένα μικρό προβληματάκι. Μας περιγράφει με απλές λέξεις ένα αντικείμενο, χωρίς να λέει όμως ποιο είναι το όνομά του. Προσπαθεί να μας περιπλανήσει λιγάκι. Περιγράφεται η ιδιότητα του στο αντικειμένο αυτό, για και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Το ανοίγμα αυτό, από πάνω κόφτι, κάτω κόφτι, στη μέση κόρη λέει και λέει, εσείς τι λέτε ποιο να είναι, τι να είναι δηλαδή αυτό. Δεν σας το λέω, θα το βρείτε. Για το σπίτι αυτό. Θα σας πω μας κάτι πιο απλό που σίγουρα το έχετε ακούσει και από τις γιαγιάδες σας. Από πάνω σαν τηγάνι, από κάτω σαν βαμβάκι και από πίσω σαν ψαλίδι. Ε, αυτό νομίζω ότι ξέρετε ότι είναι το χελιδόνι. Εδώ τι κάνει, περιγράφει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του χελιδονιού. Πώς είναι δηλαδή. Και προσπαθεί να μας βάλει έτσι σε εγκρήγορη στο μυαλό μας να το βρούμε. Μια μικρή ασκησούλα είναι αυτή λεκτική. Ένα άλλο πάλι θα πω και θα συνεχίσουμε λίγο στις παραιμίες, να δούμε τι είναι και οι παραιμίες. Μια βαρκούλα φορτωμένη σε σπηλιά πάει και μπαίνει. Εντάξει, τώρα νομίζω ότι, το έχετε ξανακούσει, είναι το κουτάλι με το φαγητό. Ένα λεπτό να δω, έχω εδώ κι άλλα ενήγματα να σας πω. Αν έχουμε χρόνο θα τα κάνουμε. Ένα ακόμα θα σας πω, τι είναι μαύρο, βγαίνει η νύχτα και σε εξαφανίζει. Είναι το σκοτάδι, είναι μαύρο. Ναι, δεν βγαίνει τη νύχτα, βγαίνει και εξαφανίζει. Δεν φαίνεται τη νύχτα στο σκοτάδι, αυτό εννοεί. Πάμε να δούμε τώρα τι είναι οι παραιμίες. Οι παραιμίες, παιδιά, για να βγάλουμε και το συμπέρασμα. Όποιος δεν έχει μυαλό, λέει, έχει πόδια. Το έχουμε ακούσει πολλές φορές και από τις μαμάδες μας και από τις γιαγιάδες μας, ή όταν κάνουμε κάτι που πάμε να κάνουμε μια δουλειά και δεν την έχουμε τόσο στο νου μας, πάμε γυρίζουμε, γυρίζουμε, πάμε ξαναφυγυρίζουμε και κάποιος λέει, εντάξει, τι γίνεται. Όποιος δεν έχει μυαλό, έχει πόδια. Πας γυρνάς συνέχεια. Το μυαλό δεν το έχεις στο κεφάλι σου, μέσα. Λοιπόν, οι παραιμίες είναι σοφίες. Είναι σοφίες οι οποίες έχουν βγει από το λαό. Είναι η πείρα καταγεγραμμένη πολλών ανθρώπων που μας παραπέμπουν σε συμβουλές. Μοιάζω λίγο, οι πολύ ερευνητές λένε, ότι είναι οι, όπως ήταν οι χρυσμοί. Όπως έδωναν τους χρυσμούς στο μαντίο των Δελφών, που πήγαιναν οι αρχαίοι Έλληνες και ζητούσαν πάντα συμβουλές στα προβλήματά τους. Εκεί, λοιπόν, οι χρυσμοί πάντα, ο μάντις, έδωναν το χρυσμό που ήταν διφόρουμος. Δηλαδή έβαζε τους ανθρώπους να προβληματιστούν, δεν τους έδωναν ξεκάθαρη απάντηση. Κάτι τέτοιο, κάτι ανάλογο είναι και οι παραιμίες, παιδιά. Και έχουμε πολλές παραιμίες. Αγάλη-αγάλη γίνεται αγορύδα-μέλη, σημαίνει να έχουμε υπομονή και μεθοδικότητα. Αγαπάει ο θεός τον κλέφτη, αλλά αγαπάει και τον οικοκύρη. Ότι, δηλαδή, τη μια φορά εντάξει οκ, αλλά την άλλη όμως θα σε πιάσει, δεν γίνεται, δεν μπορεί συνέχεια. Άλλη πάλι που μου αρέσει πολύ είναι, βάστα με να σεβαστώ, να ανεβούμε στο βουνό, που δηλώνει τη συμπαράσταση πρέπει να έχουμε εμείς οι άνθρωποι. Να κρατάμε ο ένας το χέρι του άλλου νου και να πορευόμαστε. Το ένα χέρι νύβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο. Νύβει σημαίνει, αν δεν ξέρετε, πλένουμε. Νύβω από το αρχαίο νύβω. Σημαίνει και αυτό, πολύ ωραίο, την αλληλοβουήθεια και τη συνεργασία που πρέπει να έχουμε εμείς οι άνθρωποι. Είναι πολύ ωραίες οι παραιμίες, γιατί πραγματικά αποτυπώνεται και διατυπώνεται όλη η σοφία ενός λαού. Όλη η εμπειρία, όλη η πείρα των μεγάλων ανθρώπων. Δηλαδή, άνθρωποι που έχουν πάθει και έχουν μάθει. Αυτό μας δίνουν οι παραιμίες. Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει. Πάρα πολύ σοφή παραιμία και αυτή. Γιατί πρέπει να προσέχουμε το τι λέμε. Τι σημαίνει αυτό? Μπορεί η γλώσσα να τσακίσει κόκκαλα? Τσακίζουν οι κουβέντες όμως που λέμε. Διότι η γλώσσα από μόνη της σαν όργανο είναι ένας μισ που δεν έχει κόκκαλα. Άρα αυτό έρχεται και κολλάει ότι πρέπει να προσέχουμε πάντα το τι λέμε. Γιατί από τη στιγμή που θα φύγει η λεξούλα έβγαλε φτερά, είπαμε πριν. Να το κολλήσουμε με τη μεταφορά. Και πάμε στο πιο αστείο λεκτικό παιχνίδι, παιχνίδι με τις λέξεις, που είναι οι γλωσσοδέτες. Καλά, οι γλωσσοδέτες τι είναι οι γλωσσοδέτες. Έχετε πει και έχετε γελάσει με αυτούς πάρα πολλές φορές. Είναι φράσεις, λεξούλες, που σηματίζουν φράσεις δηλαδή. Παρόμοιες λεξούλες, έτσι ώστε τους λέμε γρήγορα να γίνονται διάφορα σαρδάμ. Δεν κάνω κι εγώ κανένα τώρα. Και να έχεις αποτέλεσμα τι, να γελάσουμε. Παραδείγματος χάρη, άσπρη πέτρα ξέξασπρη και από τον ήλιο ξέξασπρότερη, ορίστε. Το έκανα το λάθος. Παπάσω παχείς, έφαγε παχιάφακη, γιατί είπα παχί, έφαγες παχιάφακη. Δεν κανείς λάθος, υπάρχει περίπτωση παιδιά. Με τους γλωσσοδέτες σίγουρα γίνονται τα λαθάκια. Θα σας δώσω για το σπίτι να μου βρείτε και γλωσσοδέτες και ενήγματα και παροιμίες. Γιατί είναι πολύ ωραία, όλα αυτά αποτελούν τη λεγόμενη λαογραφία, την παράδοση ενός λαού, και ο κάθε λαός έχει και ενήγματα και παροιμίες. Γιατί γράφονται από το λαό και διαδίδονται από στο μάσο στο μάσο. Πάμε στην τρίτη άσκηση, στη σελίδα 22, παιδιά. Λέει, θέλετε να μάθετε να παίζετε καινούργια παιχνίδια? Ε, μα φυσικά! Θέλω να μου γράψετε λοιπόν αυτό, είναι μια άσκηση για το σπίτι. Να μου γράψετε ένα παιχνίδι που σας αρέσει και το παίζετε, αλλά τι! Θέλω να μου γράψετε, το κάθε παιχνίδι έχει τους κανόνες του. Θέλω να μου γράψετε πώς παίζετε, ποιους κανόνες έχει και ποιες ποινές έχει. Γιατί όταν παραβείς τον κανόνα, έχει ποινή. Η ποινή, ας πούμε, εδώ, στο παιχνίδι της κρεμάλας, ποια είναι! Ε, να σε κρεμάσω! Να κάνουμε δηλαδή τα ματάκια, τα χεράκια και τα ποδαράκια. Και όταν φτάνουμε εκεί, χάνει ο αντιπαλός! Θα μου γράψετε λοιπόν αυτή την ασκησούλα, την τρία άσκηση. Θα την έχετε για το σπίτι, τους κανόνες παιχνιδιού, ποιοι παίζονται, ποιοι είναι οι βασικοί κανόνες, πώς παίζονται, από πόσους παίζονται και γιατί σας αρέσει κυρίως αυτό το παιχνίδι. Φαντάζομαι, για να διασκεδάσετε. Και πάμε στην τέσσερα άσκηση, να την κάνουμε εδώ μαζί. Μας δίνει λοιπόν στην τέσσερα άσκηση λεξούλες μέσα στην παρένθεση. Βλέπετε τι διαβάζουμε, μάτι, δόντια, λαιμός, μάτια, βάλι, τρέξουν, χάλι, κουμπιά. Και τι θέλει, τι ζητάει, ζητάει, να βάλουμε αυτές τις λεξούλες μέσα στα κενά που έχει εδώ στο πηματάκι. Μια χτένα, κουτσοδόντισα λέει, με τι? Τι ταιριάζει να βάλουμε εκεί. Χτένα λέει, κουτσοδόντισα λέει, ποια λέει τη λεξούλα να βάλουμε, δόντια. Μαύρο χάλι, πάει στον οδοντιάτρο, μασέλα για να... Τι να την κάνει τη μασέλα, βρε παιδιά, θα τη βάλει. Μασέλα για να βάλει λοιπόν. Συνεχίζουμε. Απ' το, της βελώνας, δάκρυα, δεν μπορούν να... Τι να κάνουν τα δάκρυα, να τρέξουν. Από πού τρέχουν τα δάκρυα, από το μάτι, αλλά κατευθείαν πάει. Είναι εύκολο να το βρούμε. Απ' το μάτι της βελώνας, δάκρυα δεν μπορούν να τρέξουν. Και οι βελώνες απ' τα πεύκα, κλάνη που δεν μπορούν να πλέξουν. Να, και μια μεταφορά εδώ. Οι βελώνες από τα πεύκα να πλέξουν. Pullover. Ο λαιμός... Συγγνώμη, το είπα, δεν πειράζει. Ο από τον μπουκάλι, που έχει τάπα για κεφάλι, με πονόλεμο. Είναι πάλι βραχνιασμένος κακό... Είναι το κακό σου χάλι, λέμε, έχεις, ε? Κακό χάλι. Και πάμε και στο τελευταίο. Της κουζίνας μας πια δεν φόρουν ποτέ γυαλιά. Τι φοράνε, πού φοράμε γυαλιά? Στα μάτια μας. Άρα κατευθείαν βάλετε το εκεί. Τη λέξη μάτια. Και κουμπότρυπες δεν έχουν τα απολάτιστα κουμπότρυπα με τι πάει με το κουμπί. Τα απολάτιστα κουμπιά. Θα ήθελα επίσης να συμπληρώσω κάτι, το οποίο έπρεπε να το πω πιο πριν. Στην ομοιοκαταληξία έχουμε τριών οι δομοιοκαταληξίες, παιδιά. Όταν, δείτε λίγο πάλι στο άλλο βιβλίο, στη σελίδα 82, στο πηματάκι. Όταν, λοιπόν, οι ομοιοκαταληξίες είναι η μία ακριβώς κάτω από την άλλη, τη λέμε ζευγαρωτή. Τη λέμε ζευγαρωτή. Δείτε λοιπόν και μόνοι σας εδώ, λέει Αλέξης Λέξης. Είναι το ένα κάτω από το άλλο. Αλέξης Λέξης. Εκείνο επίσης που θέλουν να ξέρετε. Στην ομοιοκαταληξία δεν παίζει ρόλο, είπαμε, η ορθογραφία τους. Απλά το πώς το ακούμε. Άλλο είδος ομοιοκαταληξίας έχουμε την πλεκτή. Κοιτάξτε στο άλλο βιβλίο, στη σελίδα 82, που λέει πλεκτή λοιπόν εδώ. Και κοιτάξτε πώς πάει η πλεκτή. Η πλεκτή πάει το ένα αλλάξι. Μεχτέ να κουτσοδόντισα, με δόντια μαύρο χάλι, πάει στον δόντο γιατρό, μα σέλαγε να βγάλει. Άρα, ταιριάζει το χάλι με το βγάλι. Λύγουν και τα δύο σε λι, αλλά το ένα γράφετε με γ και το άλλο με ύ. Εδώ βλέπω ό,τι έχει. Ναι, εγώ θα ήθελα να μου βρείτε εσείς. Η δεύτερη ομοιοκαταληξία τι είναι? Είναι και αυτή, από ό,τι βλέπουμε εδώ, πλεκτή. Τρέξουν, ταιριάζει με το πλέξουν. Δηλαδή δεύτερη με τέταρτη. Εάν είχαμε την πρώτη με την τρίτη, επίσης θα ήταν πλεκτή. Πάμε στο άλλο. Μπουκάλι, κεφάλι, εδώ έχουμε επίσης ζευγαρωτή. Είναι πάλι σε κακό χάλι. Και εδώ έχουμε ζευγαρωτή. Και επίσης παρακάτω έχουμε πάλι μία πλεκτή. Γυαλιά, κουμπιά. Αυτό λοιπόν ήταν το μάθημά μας. Είχαμε παιχνίδια με τις λέξεις. Είπαμε ότι υπάρχουν πολλά παιχνίδια με λέξεις. Μπορείτε να βρείτε εσείς τα παιδιά και ακόμη περισσότερες. Παραδείγματος χάρη, όπως εγώ θυμάμαι όταν ήμουν στην ηλικία σας, παίζαμε τα κορακίστικα. Δηλαδή τι κάναμε, προστά σε κάθε λέξη, βάζαμε μία συλλαβή κ. Και εκεί να δείτε τι γινότανε. Πάρα πολύ αστείο και πολύ διασκεδαστικό. Και γενικά εσείς τα παιδιά έχετε μεγάλη φιλοκτηκότητα, για να βρίσκετε και να παίζετε πολλά παιχνίδια με τις λέξεις. Βέβαια μην ξεχνάτε ότι τα ενήγματα, οι παρημίες, οι γλωσσοδέτες, ήταν από πάρα μα πάρα πολύ παλιά. Ξέραν ακόμη και οι παππούδες μας και οι προπαππούδες μας. Αυτό θα είναι το μάθημά σας. Θα ήθελα λοιπόν για την άλλη φορά να μου βρείτε δύο ενήγματα, να μου γράψετε στο τραδιό σας, δύο γλωσσοδέτες, δύο παρημίες. Και αυτό που θα ήθελα, να μου βρείτε δύο προτάσεις. Με τη λέξη πετώ, μία, που να είναι μία μεταφορά και μία κυριολεκσία. Και με τη λέξη λιώνω, άλλες δύο προτάσεις, μία μεταφορά και μία κυριολεκσία. Θα τα πούμε την επόμενη φορά. Γεια σας και καλό υπόλοιπο! |
