| : και πρέπει εξ αρχής να δηλώσω ότι η ανακοίνωσή μου είναι απόλυτα διερευνητική και ότι βασίζεται σε έναν αριθμό υποθέσεων που είτε ισχύουν είτε δεν ισχύουν αλλά καμιά φορά συμβαίνει ότι φτάνουμε σε κάποια όρια και διαπιστώνουμε ότι αν θέλουμε να γραφίσουμε την τέρα incognita που βρίσκεται μπροστά μας πρέπει να κάνουμε κάποια δοκιμαστικά βήματα φοβάμαι πως τα διάφορα ερωτήματα που τίθενται είναι κάπως περίπλοκα και δεν είμαι βέβαιος αν μπορέσα να τα ξεμπλέξω ικανοποιητικά προετοιμάζοντας αυτή την ανακοίνωση αποτελεί λογοχάρινε ένα δοκιμαστικό βήμα το γεγονός ότι χρησιμοποιώ στον τίτλο της ανακοίνωσής μου παράγωτο του όρου μυθοπλασία σε σχέση με τη βυζαντινή λογοτεχνία υπήρχε άραγε μυθοπλασία στο Βυζάντιο εάν υποθέσουμε ότι το κριτήριο αν κάποιο κείμενο εφόσον μιλάμε για γραφτά κείμενα είναι μυθοπλαστικό προκύπτει από τις μεθόδους που διαποστώνουμε ότι έχουν χρησιμοποιηθεί στη συγγραφή ενός κειμένου και από αυτές και μόνο θα πούμε πως από μυθοπλασία άλλο τίποτα και αυτό σε πλήθος ειδών ακόμα και σε αυτά που προβάλλουν την αξίωση της αναπαράστασης μιας πραγματικότητας πλήν δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα η μυθοπλασία είναι κάτι που προϋποθέτει τη συνέναιση των αναγνωστών ένας σύγχρονος συγγραφέας δηλώνει στους αναγνώστες του ότι ένα μυθιστόρυμα είναι ένα μυθιστόρυμα και δεν υπάρχει παρεξήγηση αν ο νεκρός στην παραγματικότητα δεν πέθανε ή και δεν δούσε προηγουμένως προφανώς υπήρχε μια σύμβαση μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών όσον αφορά τη μυθοπλασιοποίηση η οποία εξυπηρετούσε ρητορικού σκοπούς το παρατηρούμε αυτό λόγω χάριν όπου επενείται ή όπου λιδωρείται κάποιος ή και κάποια και το παρατηρούμε όπου δημιουργούνται με αφηγηματικούς τρόπους σχέσεις αιτίας και αιτουμένων αν υποθέθημα πως υπήρχε μια σύμβαση μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών η οποία διαφοροποιεί τη μυθοπλασία από άλλους τρόπους έντεχνου αφηγηματικού κυρίως λόγου πως θα το καταλάβουμε εδώ λοιπόν έρχεται η πρώτη μου διερευνητική πρόταση θα το καταλάβουμε από το είδος κάποια είδη είναι μυθοπλαστικά το μυθιστόριμα λόγου χάριν και η μύθι του Εσώπου επίσης άλλα είδη δεν είναι μυθοπλαστικά η ιστοριογραφία, τα χρονικά, οι βίοι των αγίων μεταθέτουμε όμως το πρόβλημα το μύθο του Εσώπου το καταλαβαίνουμε έχει αρκετά σαφή χαρακτηριστικά το μυθιστόριμα όμως εδώ έρχεται η δεύτερη μου πρόταση δοκιμασμένη πλέον έτσι πιστεύω τουλάχιστον το μοντέλο του Γιαούς μας βοηθάει ακετά ώστε να καταλάβουμε πως λειτουργούσε το είδος του μυθιστορίματος στο Βυζάντιο ο Γιαούς εξηγεί πως υπάρχουν βασικά τρεις πιθανές σχέσεις κειμένου προς είδους υπάρχει ένας ορισμός του είδους ο οποίος προϋπάρχει του κειμένου αυτό που λέει ο Γιαούς αν τε κβέμλα την ιστοί το κείμενο έχει γραφεί από το συγγραφέα του ώστε να εμπίπτει στον ορισμό αυτόν του είδους σύνηθε φαινόμενο λόγου χάριν στις αναγεννησιακές λογοτεχνίες στη δημόδη γραμματεία της Κωνσταντινούπολης του 14ου αιώνα τα λογοτεχνικά ήδη όμως προφανώς δεν λειτουργούσαν έτσι οπότε πάμε στην άλλη πιθανότατερα στη δεύτερη που είναι η σχέση πως τρέμουν το γνωστότερο παράδειγμα είναι ο αριστοτέλειος ορισμός της τραγουδίας τέτοιο πράγμα στο Βυζάνιο δεν έχουμε τουλάχιστον και πάμε παραπέρα στην τρίτη πιθανότητα ότι το είδος αποτελείται από μία σειρά κειμένων που δεν έχουν όλα υποχρεωτικά τα ίδια και απαράλλαχτα χαρακτηριστικά εφόσον δεν υπάρχει ορισμός αν τε κβέμλα μπορεί αντίθετα να αλλάζουν από κείμενο σε κείμενο μα αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να οριστεί το είδος πως τρέμουν το κάθε καινούριο κείμενο ανταγωνίζεται το προηγούμενο και μπαίνει στο στίβο της ανάγνωσης με την αξίωση ότι ξεπερνάει τον διαμορφωμένο από τους προκατόχους του ορίδοντα προδοκιών Η δημιουργία των ειδών ίν ρε φαντάζουμε πως μας είναι αρκετά οικία και προτείνω για να μπορέσω να συνεχίσω με άλλου είδους υπολογισμούς να συμφωνήσουμε πως ναι κάπως έτσι πρέπει να λειτουργούσαν και να εξελίσσονταν όχι βεβαίως όλα τα είδη που μας απασχολούν στα πλαίσια του συνεδρίου μας σίγουρα όμως στο μυθιστόρυμα το 14ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη Ως εδώ λοιπόν έχουμε δύο αποτελέσματα Όταν καταλαβαίνουμε ότι ένα κείμενο είναι εγγυγραμμένο στη σειρά κειμένων που αποτελεί το είδος του μυθιστόρυμα μπορούμε να υποθέσουμε με κάποια βεβαιότητα ότι λειτουργούσαν μια αδύλωτη συμφωνία μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών πως πρόκειται για μυθοπλασία Προκύπτουν αμέσως κάποια άλλα ερωτήματα σε σχέση με το θέμα της σημερινής μου ανακοίνωσης Πως στεριάζουν ιστορικά θέματα στη μυθοπλασία δεδομένου το ότι η ιστορική γραφή έρχεται πακέτο με την αξίωση της αναπαράστασης μιας πραγματικότητας Δεύτερον πως καταλαβαίνουμε ή και πως καταλαβαίνει ο Ούλη ότι το θέμα ενός μυθοπλαστικού κειμένου είναι ιστορικό Και τρίτον μήπως το γεγονός ότι μυθοπλασία και ιστορική θεματική μπορούν να ταιριάξουν σε ένα κείμενο μας υποδεικνύει το ενδεχόμενο πως όπως και σήμερα έτσι και στο Βυζάντιο η μυθοπλασία μπορούσε να αποτελεί έναν τρόπο με τον οποίον πραγματεύονταν θέματα της επικαιρότητας Νοείται με άλλα λόγια η μυθοπλασία να είναι μυθοπλασία αλλά και ταυτόχρονα να αποτελεί ένα όχημα διαλόγου Πάμε με τη σειρά, μάλλον με την αντίστροφη σειρά ξεκινώντας από το τελευταίο ερώτημα Νομίζω ότι νοείται μια ανάγνωση μυθιστοριμάτων ως οχημάτων διαλόγου από τους βυζαντινούς αναγνώστους και έχουμε το δικαίωμα να το συμπεράνουμε από τα βυζαντινά κείμενα που ερμηνεύουν τα μυθιστορίματα αλληγορικά αναφερόμενα στις προσδοκίες των χριστιανών για τη μεταθανάτια σωτηρία Με το γνωστό επίγραμμα του Φιλή διαθέτουμε μάλιστα ένα τεκμήριο ότι αυτή η παράδοση ανάγνωσης ερωτικής μυθοπλασίας ήταν ζωντανή και ενεργή στις αρχές του 14ου αιώνα Αυτό βέβαια δεν αποτελεί απόδειξη ότι η μυθοπλασία μπορούσε να αποτελεί όχημα για τη συζήτηση και άλλων θεμάτων που δεν είναι της μόνιμης επικοιερότητας όπως είναι το θέμα της σωτηρίας αλλά της παροδικής Εφόσον η Θεία Πρόνοια καθόριζε τις τύχες της ανθρωπότητας αποκτήσε ως κόσμο και στην όλη πορεία της από τη χρονικότητα στην αιωνιότητα γιατί να μην αναλάβει αυτό το ρόλο η μυθοπλασία σε μία συζήτηση κρισιμότατη όπου αυτό που διακυβεβότανε ήταν η ταυτότητα του αθώδοξου ανθρώπου Προτρέχω όμως πώς καταλαβαίνουμε, αυτή ήταν μια από τις ερωτήσεις πως κάποιο θέμα είναι ιστορικό Εφαρμόζω ένα σχετικά εύκολο κριτήριο ένα θέμα είναι ιστορικό εφόσον γίνεται αναφορά σε αυτό τις χρονογραφίες Αυτό ισχύει λόγω χάριν για τον τροϊκό πόλεμο, την κοσμοκρατορία του Αλεξάνδρου και τις τύχες του Βελισσαρίου Το χρονογραφικό έργο που με βάση ό,τι ξέρουμε είχε τη μεγαλύτερη διάδοση είναι η σύνοψη χρονική του Μανασί Η σύνοψη χρονική βεβαίως είναι του 12ου αιώνα αλλά μας αφορά εδώ διότι μας βοηθάει να καταλάβουμε κάτι που γίνεται τον 14ο αιώνα Μένει η δύσκολη ερώτηση Πώς ταιριάζουν ιστορικά θέματα στη μυθοπλασία δεδομένου ότι η ιστορική γραφή έρχεται πακέτο με την αξίωση αναπαράστασης πραγματικότητα Χρειάζονται λοιπόν μερικά λόγια για τη σύνοψη χρονική Η σύνοψη χρονική αποτελεί ένα χρονικά ευθύγραμο αφήγημα της ταυτότητας του Βυζαντίου Ποιοι είμαστε, πώς ξεκινήσαμε και πώς γίναμε αυτοί που γίναμε Ξεκινά το αφήγημα από την αρχή της χρονικότητας με το εξαείμερο μπαίνει στις κοσμοκρατορίες και παραμένει εκεί Φτάνει μέχρι τη βασιλεία του Νικηφόρου του Βοτανιάτη Υπάρχει στη σύνοψη ένα πολύ χαρακτηριστικό σημείο όπου φαινομενικά τουλάχιστον διακόπτεται η χρονική ευθύγράμιση Ο Μανασής πραγματεύεται περί του Αλεξάνδρου και των διαδόχων Μετά κάνει ένα χρονικό άλμα προς τα πίσω που μας φέρνει στα γεγονότα του τροϊκού πολέμου Το αν πραγματικά διακόπτεται ή όχι η αυστηρή χρονική δομή του κειμένου είναι θέμα μετρήματος Χρονολογικά πάμε πίσω, συμφωνώ Τελειώνοντας τα του Αλεξάνδρου όμως και μεταβαίνοντας τον τροϊκό πόλεμο Ο Μανασής μεταβαίνει από την τρίτη στην τέταρτη κοσμοκρατορία Και αυτό το κεφάλαιο μέχρι το τέλος της σύνοψης δεν πρόκειται να κλείσει Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτελεί το νυμ στο σημείο όπου τελειώνει το αφήγημα Γίνεται βεβαίως με τη δαίωσα αναλυτικότητα ανάφορά στον μεγάλο Κωνσταντίνο Εφόσον οι αυτοκράτορες της Ρώμης πλέον θα έχουν την έδρα τους στην πόλη που φαίνει το όνομα του ο αυτοκράτορα Και που του πιστώνεται τουλάχιστον ότι δέχτηκε πρώτος τη χριστιανική πίστη Στην τέταρτη και έσχατη των κοσμοκρατοριών Εάν δεχτούμε αυτή την ανάγνωση καταλαβαίνουμε ότι ο Μαναθής στηρεί τον κανόνα της χρονικής ευθυγράμισης Δίνοντας ωστόσο προτεραιότητα στο μέτρημα με βάση της κοσμοκρατορίας Ή να πούμε το ίδιο με άλλους όρους Ενώ εμείς περιοδολογούμε με βάση τους προεστορικούς χρόνους Την αρχαιότητα, το Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους Το Βυζάντιο, περιοδολογούς σε κοσμοκρατορίες Υπήρχε χρονικότητα πριν από την πρώτη έλευση του Χριστού Και αυτά τα τμήματα της ιστορικότητας τα αντιμετωπίζουμε με όρους Παλιάς Διαθήκης Το τμήμα της χρονικότητας από την πρώτη ως τη δεύτερη έλευση του Χριστού Εμπίπτει εξ ολοκλήρου στη φάση της ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας Αυτό τουλάχιστον καταλαβαίνω εγώ Εάν οι πολίτες ένιωθαν που ήταν λόγια αυτά και ρητορικά Δεν το γνωρίζω, το θεωρώ ως τόσο πιθανό Το ότι το κεφάλαιο για τον τροϊκό πόλεμο στο Μανασί είναι σημαίνον Το καταλαβαίνουμε και από κάτι άλλο Ενώ ο Μαλάλλας παρήχε το κεφάλαιο για τον τροϊκό πόλεμο Οι μεταγενέστεροι χρονογράφοι έπαψαν να του δίνουν σημασία Ο τροϊκός πόλεμος επιστρέφει στη Βυζαντινή χρονογραφία Σε ένα κείμενο που ο συγγραφέας του το αφιέρωσε Ή και το έγραψε κατόπιν εντολής της Στης Ευαστοκρατόρισσα Ιρήνη, της ίζυγο του Ανδρόνικου Κομνινού Υπάρχει ένα γνωστό άθρο τον Γέφροις Οι οποίοι αναρωτιούνται ποια άραγε είναι η Μυστηριώδης Με κίνησα και καταλήγουν στο συμπέρασμα Ότι πρόκειται πιθανόν για πριγκιπέθα Νορμανδί Αναφέρουν μάλιστα πως εκείνη προφανώς ανοίγει την καταγωγή της στον Εννία Το συμπερένουν από ένα εγκόμιο αφιερωμένο σε αυτή Ανοίγω ένα παράθυμα από άλλο δημοσίευμα Γάλλοι, Γερμανοί, Ιταλοί ηγεμόνες και άλλοι καρλομαϊνικοί γόνοι Τι θεωρούν εαυτούς απογόνους του Τρώα εννέα Του οικηστή της Ρώμης Γράφει αδελέαρ και συνεχίζει Και βέβαια αντιπάλλου όλων των βασιλέων των Αρχαιών Των Αμερικών Ηρωών και του ελληνικού κόσμου Άρα και του Βυζαντίου Οι καθολικού δόγματος, Γερίνη, θα πρέπει να ξεκίνησε για την Κωνσταντινούπολη Με την ιδέα ότι θα συναντήσει εκεί Γκρέκος Ότι θα παντρευτεί έναν Γκρέκους Και θα πρέπει να το είχε μεγάλη απορία Που οι Γκρέκοι διαφωνούσαν και θεωρούσαν τον εαυτό τους πρωμαίος Μέχρι σφανατισμού ενδεχομένως Αμφότεροι διεκδικούσαν τους ίδιους προγόνους Αν συνδυάσουμε αυτά τα δεδομένα Οι καθολικού δόγματος από δέκτρια Προφανώς είχε άλλη εικόνα για την ιστορία της ανθρωπότητας Και η ευθύγραμη αφήγηση που οδηγεί μέσω του τροικού πολέμου Στη ρωμαϊκή κόσμοκρατορία Που από τον Κωνσταντινού και μετά έχει έδρατη στο Βόσπερο Καταλαβαίνουμε το σημενόμενο του αφηγήματος Είναι το αφήγημα της ρωμαϊκής ταυτότητας Του κράτους που κάποιοι το ποιοί και για ποιους σκοποίς δεν μπορούμε να το συζητήσουμε εδώ Το βαφτίσανε Βυζάνιο Το επιχείρημα του Μανασί δηλώνεται με την ίδια την αφήγηση Με τη λογική της και τη χρονική της οργάνωση Νοείται βεβαίως και το αντιαφήγημα Το οποίο θα μπορούσε λογικά να λειτουργεί με τους ίδιους αφηγηματικούς όρους Και εδώ υπάρχει μια ερευνητική δυσκολία Αναρωτιέμαι λόγου χάριν μήπως ο πόλεμος της Τροάδος αποτελεί ένα τέτοιο αντιαφήγημα στον Μανασί Τώρα το αντικείμενο της ανακοίνασης μου δεν είναι ο Μανασίς Και δεν είναι ο δεκατός αλλά ο δέκατος τέταρτος αιώνας Έχει σχέση όπως είπα ο Μανασίς διότι η χρονογραφική αντίληψη της ιστορίας Περιβόσκει ως διακείμενο σε αρκετά κείμενα Μια ιστορική θεματική του δέκατου τετάρτου αιώνα Τόσο που αρχίζεις και σκέφτεσαι τι μπορούν να σημαίνουν όλα αυτά Νομίζω πως αρκετά σας κράτησα περί της ρωμαϊκής Και πρέπει να πω ποια είναι τα κείμενα που έχω υπόψη μου Αλλά το καταλάβατε άλλωστε και μόνοι σας Πρώτον τη διήγηση του Αχιλέως Όχι κανένα από τα κείμενα που μας έχει σωθεί Αλλά υποθέτω ότι πρέπει να γράφτηκε στο δεύτερο τέταρτο Έπει ανδρονίκου του τρίτου ένα τέτοιο κείμενο Μα αντικείμενο την κοσμοκρατορία της Ρώμης Ο βίος του Αλεξάνδρου των μέσων του δέκα του τετάρτου αιώνα Με αντικείμενο την κοσμοκρατορία των Μακεδόνων Τη διήγηση Αλεξάνδρου και Σιμήρανης λίγο κατά τη μεταγενέστερη Αναφερόμενη στους Μακεδόνες Η διήγηση της Τροάδος, ίσως ταυτόχρονη ή κοντινά Αναφερόμενη στη Ρώμη Η διήγηση του Αχιλέως η διασκευή της Νεάπολης τώρα αναφερόμενη στη Ρώμη Ο Αλεξάνδρος ο Μακεδόνις του 1388 αναφερόμενος στους Μακεδόνες Και η δίγηση του Βελισσαρίου αναφερόμενη στη Ρώμη Αφήνω απέξω από τον κατάλογο τον πόλεμο της Τροάδος Εφόσον δεν είναι κείμενο της Κωνσταντινούπολης Και μπορεί και να μην είναι βυζαντινό Διότι νοείται νομίζω από την τρίτη σταυροφορία και μετά Να γράφονταν κείμενα σε ελληνική γλώσσα Που εκφράζουν άλλους πολιτισμούς, άλλες ταυτότητες και άλλες συνειδήσεις Που δεν ήταν βυζαντινά αλλά που μπορεί και να ανταγωνίζονταν το Βυζάντιο Είπα προηγουμένως ότι εφόσον η ιστορική θεματική ενσωματώνεται σε ένα κείμενο Που δεν είναι ευκρινός, εγγεγραμμένο στη σειρά μυθιστωρημάτων Μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα πως έχουμε να κάνουμε με ένα κείμενο Που γινόταν αντιληπτό ως έργο μυθοπλασίας Αυτό ισχύει για την Αχιλείδα, για τη διήγηση Αλεξάνδρου και Σιμήραμης Και για τη διήγηση της Τροάδος Το πότε ακριβώς γράφτηκαν αυτά τα κείμενα είναι θέμα υποθέσεων Σας έδωσα προηγουμένως κάποια στοιχεία Το ενδιαφέρον στη διήγηση του Αχιλέως έγινε στο ολοκληρωτικό του σπάσιμο Των συμβάσεων του μυθιστορήματος της εποχής Ή τουλάχιστον της εποχής του Ανδρονίκου του Δευτέρου Και στην επιστροφή στο εδώ και τώρα Ενώ ο Καλύμαχος καταφεύγει σε έναν επίγειο παράδεισο Που του επιτρέπει μια ζωή μακριά από τις φροντίδες του κόσμου Ο Αχιλέας πάει βίαια το αντίστοιχο παράδεισο Που περιβάλλει την αγαπημένη του και την απάγει στον εχθρικό κόσμο Επίσης, ο πρωταγωνιστής δημιουργείται πλέον με τα μέσα της εγκωμιαστικής βιογραφίας Ένα στοιχείο που μέχρι τότε δεν είχε θέση στη μυθοπλασία Πρόκειται, από όσο ξέρω, για την πρώτη βυζαντινή μυθιστορηματική βιογραφία μυθοπλαστικού πρωταγωνιστή Και πρόκειται για τον πρώτο ερωτικό βυζαντινό μυθιστορήμα που η έκβασή του είναι μία αποτυχία Οι ερωτικοί πρωταγωνιστές είχαν μέχρι τότε φανταστικά ονόματα Ο Αχιλέας όχι Τι σχέση όμως έχει ο Αλέας της διήγησης με τον ομώνυμο του στον τροϊκό πόλεμο Με αυτόν της ηλιάδας πολύ λίγοι Με αυτόν της συνόψεως χρονικής μεγάλη Ερωτεύτηκε την κόρη του αντίπαλου βασιλιά Έχοντας σκοτώσει προηγουμένως μερικούς από τους αγαπημένους αδερφούς της Στη μάχη Βεβαίως και εδώ υπάρχει μια ερευνητική δυσκολία Ο ερωτευμένος με την πολύ ξένη Αχιλέας ήταν γνωστός στο βυζάντιο και από άλλα κείμενα Και όχι μόνο από τη σύνοψη Αυτή όμως ήτανε σαφώς το γνωστότερο και το σημαντικότερο Και κουβαλούσαν το σημενόμενο της ρωμαϊκότητας του βυζαντιού Η συμβολή της διήγησης του Αλεξάνδρου και της Σιμήραμης είναι μάλλον μικρή στο επιχείρημά μου Οπότε προχωράω στη διήγηση της Τροάδος Ο συγγραφέας της διηγήσεως, η οποία είναι γνωστή ως βυζαντινή ηλιάδα Δέχεται ευκρινώς την διήγηση του Αχιλέας ως status quo Στη σειρά που αποτελεί το ύστερο βυζαντινό μυθιστόρημα Και διαφοροποιείται οργανώνοντας το επίσης διογραφικά δομημένο κείμενό του Όχι ως εγκόμιο αλλά ως ψώβος Ο Πάρης είναι ο κακός πρωταγωνιστής που φαίνει τον όλεθρο, την καταστροφή της Τροίας Το κύριο διακείμενο είναι το αντίστοιχο κεφάλαιο από τον Μανασί Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό γιατί τόσο στενή σύζευξη ιστορικού θέματος και μυθοπλαστικού είδους Δεν υπήρξε, από όσο ξέρω, στο Βυζάντιο μέχρι τη στιγμή εκείνη Έλληνες καλούνται στο κείμενο αυτό εις τον πόλεμο κατά της Τροίας συμμετέχοντας Μια δυσκολία που προκύπτει έντονα στην ερμηνεία αυτού του κειμένου αλλά όχι μόνο σε αυτό αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στη Δύση Πρόκειται για το γνωστό πρόβλημα της ταυτόχρονης εμφάνισης όμοιων θεμάτων στην επικράτεια του Πάπα και στην επικράτεια του Πατριάρχη από την άλλη Τίσθεται λοιπόν για άλλη μία φορά το ζήτημα τι είναι Βυζαντινό και τι δεν είναι και γιατί εμφανίζονται στα βυζαντινά κείμενα αυτά που είναι του θυρμού στη λατινική και στις λατινογενείς γραμματείας Παινάει η ώρα και μείνουν άλλα κείμενα να σχολιαστούν Έχω ακόμα μία Ο βίος του Αλεξάνδρου ένα κείμενο με τεράστια διάδοση κυρίως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και σε μεταφράσεις σε όλες τις γλώσσες του οθόδοξου χριστιανισμού Πρέπει να γράφεται και στα μέσα του 14ου αιώνα όχι μέσα στη Κωνσταντινούπολη αλλά μάλλον στη Δυτική Θράικη ή στην Ανατολική Μακεδονία Ο κόσμος τον οποίον καταχτά ο Αλέξανδρος είναι βεβαίως προ-Ρωμαϊκός Διαγράφεται ευδιάκριτα ο κόσμος της Παλιάς Διαθήκης και των χρονογραφιών Υπάρχουν ωστόσο σημαντικές αναφορές στη Ρώμη Ο Αλέξανδρος καταχτά τη Ρώμη και η Ρωμαϊ ταυτίζει να τον καταχτεί με τον τρίτο κόσμο κράτορα για τον οποίο γράφει ο προφήτης Δανίελ στο κεφάλαιο 8 Ο Αλέξανδρος μπορεί να μου χαλάσει το επιχείρημα με την έννοια ότι το κείμενο δεν είναι εγκεγραμμένο σε καμία ειδοποιό σειρά άσχετα από το ότι κάποια χαρακτηριστικά του παραπέμπουν στα μυθιστορήματα του πρώτου μισού του δεκατοιτάδου αιώνα Δεν μπορώ να υποστηρίξω βεβαιότητα αν πρόκειται για μυθοπλασία ή όχι Μας εφοδιάζει όμως με κάτι άλλο ότι υπήρχε συνείδηση σχετικά με το ότι η θεώρηση της ιστορίας ως διαδοχής κοσμοκρατοριών βασίζεται στο βιβλίο του Δανιήλ και στο ότι συμβλέπανε τα ιστορικά αφηγήματα και τα βιβλικά χωρία πάνω στα οποία το Βυζάντιο είχε δομίσει την αξίωση της ρωμαϊκότητάς του Στο έμετρο κείμενο που επιγράφεται Αλέξανδρος ο Μακεδόν του 1388 υπάρχει ένας παρόμοιος ισχυετισμός ένα ιστορικό αφήγημα που επίσης δεν εντάσσεται σε κανένα είδος και επίσης με παραπομπές στον Δανιήλ και στα χρονογραφήματα Το Αλέξανδρος ο Μακεδόν είναι ακριβώς χρονολογημένο και μας εφοδιάζει με έναν τεχνικό όρο εξήγησης ιστορική πάντα καλώς δηλούσα γράφει στον πρώτο στίχο τον όρο ιστορική εξήγησης τον ξαναβρίσκουμε δύο φορές μίασε ένα χειρόγραφο του πολέμου της Τρεβάδος του 15ου αιώνα εκεί ως τίτλο και πάλι ως τίτλο στη διήγηση του Βελισσαρίου του Λιμενίτη Τα τρία αυτά κείμενα είναι δυστυχώς αρκετά ετερογενή ώστε να βγάλει κανείς κάποια συμπεράσματα όσον αφορά το ακριβές του περιεχόμενο του όρου δηλαδή Πάντως πιστεύω πως η πράξη ότι ιστορικά κείμενα πραγματεύονταν σε είδη που δεν είναι τα παραδοσιακά ιστοριογραφικά έχει δημιουργήσει προς το τέλος του 14ου αιώνα μία σχετική συνείδηση Στο τέλος του 14ου αιώνα πάντως γράφεται ένα καινούριο έργου όπου πια είναι προφανές ότι η ιστορική θεματική αδίκηση του Βελισσαρίου οι αιτίες και οι δυσμενείς επιπτώσεις που έχει αυτή για το κράτος των Ρωμαίων αποτελεί αντικείμενο πραγμάτευση σε ένα κείμενο που δεν είναι ιστορικό αλλά που πραγματεύεται ευκρινώς την επικαιρότητα Δεν είναι έγγραμμένο στη σειρά των μύθιστων ρημάτων τουλάχιστον όχι ευκρινώς Διαφαίνεται ωστόσο μία εξελιτική διαδρομή αυτού του είδους Αρχικά είχαμε μόνο έρωτα μετά διαπλέκονταν ιστορική και ερωτική θεματική και στο χρονικό τέλος αυτής της πορείας δημιουργείται ένα κείμενο με ιστορική θεματική και μόνο Αν λειτουργούσε λοιπόν η σύμβαση της μυθοπλασίας ή όχι δεν το γνωρίζω Μπορώ να πω πως η μυθοπλασία του 14ου αιώνα διέτρεξε μία διαδικασία που επιτρέπει να υποθέσουμε πως λειτουργούσε το είδος της συνένεσης που έχω περιγράψει εισαγωγικά Μένει ένα τελευταίο ερώτημα Αυτή η πορεία προς την ιστορική μυθοπλασία Μα δεν βρήκαν οι λογοτέχνες του 14ου αιώνα τίποτα άλλο να σκοτώσουν την ώρα τους Ή μήπως είναι σαν να λένε έχουν συνδόμως έννοια και βάρος τα τιάφτα Με βλέποντας τα ιστορικά αφηγήματα με τις χρονογραφίες διαπιστώνουμε ότι επιλέγουν θέματα που αφορούν είτε την τρίτη είτε την τέταρτη κοσμοκρατορία Με εξαίρεση το Βελισσάριο που αναφέρεται σε μία κρίση που περνάει το κράτος των Ρωμαίων αναφέρονται στις απαρχές των κοσμοκρατοριών αυτών Μα ανφισβήτησε κανένα στη ρωμαϊκότητα στο Βυζάνιο το 14ο αιώνα Και ποιος δεν είναι ανφισβήτησα Βρισκόμαστε στη φάση μετά τη σύνοδο της Λιών και πριν από τη σύνοδο της Φλωρεντίας στις οποίας συμφωνήθηκε χωρίς να πραγματοποιηθεί ποτέ η ένωση της καθολικής και της οθόδοξης εκκλησίας Εννοείται πως μια ένωση των εκκλησιών θα συναιπαγόταν την παρέτηση των Ρωμαίων από την ταυτότητα των Ρωμαίων Το δικαίωμα να στέφει τον βασιλιά των Ρωμαίων το διεκδικούσε ο επίσκοπος της Ρώμης της Ρώμης με το όνομα Η Δύση είχε έτοιμη την αντιπρόταση Από αιώνες αποκαλούσανε Γκρέκους τους Βυζαντινούς Η συζήτηση περί της ελληνικότητας των Βυζαντινών ήεθε και έδεσε Και μην ξεχάσουμε πως είχαν αρχίσει και άλλη ελληνόγλωση πολιτισμή τέως βυζαντινοί χώροι να σηκώνουν μπαϊράικη δικό τους χρησιμοποιώντας τη δημόδη και ιστορικά θέματα στις σχετικές συγγραφές του Ο φραγκοκρατούμενος Μωρέας με τον πόλεμο της Τροάδος και το δεσποτάτο της Ιππύρου με την ηλιάδα ερμονιακού Αργότερα προσήρθε και το Δουκάτο των Αθηνών με τη Θησαίιδα επιλέγοντας άλλο ιστορικό θέμα που ταιριάζει στη δική τους τη συνείδωση Και να μην μιλάμε για την Κρήτη, για την οποία άλλωστε έχουμε ακούσει προηγουμένως όπου ακούμε βέβαια κυρίως τους καθολικούς δόγματος βενετοκριτικούς και όχι τους ρωμαιοκριτικούς, πιστεύω ότι είναι δικός μου όρος που λογικά πρέπει να κρατούσαν άλλοι στο Άσυ προς την Κωνσανινούπολη Οι βενετοκριτικοί σαφώς διαφοροποιούνται στις λογοτεχνίες στις λογοτεχνικές τους τοποθετήσεις από το Βυζάνγιο όχι όμως με αρχαιόθεμα αφηγήματα, αλλά ανατρέχοντας σε λογοτεχνικά πρότυπα που δεν είχαν παρά μόνο ελάχιστη σχέση από το προηγουμένο Σαστέφανο με την παραγωγή της πόλης Αν συνοψήσουμε κάποια κρατούμενα από τα όσα είπα νοείται ότι στο Βυζάνγιο η μυθοπλασία αποτελεί όχημα για δύο λόγους και συζητήσεις Η μυθοπλασία μάλιστα είναι αντικείμενο νεοτερικής γραφής το 14ο αιώνα με σημαντικές καινοτομίες που μέχρι στιγμής τις εξετάζουμε ως φαινόμενα λογοτεχνικότητας διαπιστώνουμε ότι στο 14ο αιώνα εισχωρούν ιστορικά θέματα στη μυθοπλασία με αποκλειστική εστίαση στις κοδημοκρατορίες Αυτό σε εποχή όπου στο Βυζάνγιο συζητιέται το θέμα ρωμαϊκότητα versus ελληνικότητα άρα η ιστορική ταυτότητα του Βυζαντίου Σύντοση, πάντως άλλοι ελληνόφωνοι χώροι τοποθετούνται μ' ανάλογο τρόπο και προφανώς διαφοροποιούνται από το Βυζάνγιο κάνοντας χρήση των ιδιαίων θεμάτων αλλά ίσως και λογοτεχνικών μεθόδων Μόνο η Κρήτη επιλέγει άλλους τρόπους τοποθέτησης μέσω της λογοτεχνίας Ενδέχεται ωστόσο οι τοποθετήσεις αυτές να εγγράφονται λίγο πολύ στην ίδια συζήτηση Όπως και να έχει, θέλει νομίζω ένα και μόνο βήμα παραπέρα στη σκέψη και υποψιάζεται κανείς ποια είναι η κινητήρια δύναμη που οδηγεί σε αυτή την έκρηξη λογοτεχνικής έκφρασης και ενώ τον ανταγωνισμό των δοκμάτων Ευχαριστώ πολύ για την υπομονή |
